Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

 
 
12.2. Daromadlar hisobiga investitsiyalar qoplanishi monitoringini olib 
borish. Loyiha samaradorligini baholash 
O’zbekistonda kapital qurilishdagi shartnomaviy narxlar yagona uslubiyati 
barcha mulk shakllari uchun qabul qilinib keladi. 
Shartnomaviy narxlar
– bozordagi 
mavjud sharoitlarni hisobga olgan, material qiymatning kon’yunkturasi, ishlatiladigan 
mashina va mexanizmlar qiymati hamda pudrat tashkilotlarini foydasini anglatadi. 
Buyurtmachi va pudratchi tashkilotlarning kelishuviga asosan qurilishda quyidagi 
ikki narx turi qo’llanilishi mumkin: 
- qat’iy va yakuniy shartnomaviy narx. Bunda qurilishning butun muddatiga 
qabul qilingan shartnomaviy baho o’zgarmaydi. Bunday baholar asosan muddati bir 
yildan oshmaydigan qurilish ob’ektlari uchun tavsiya etiladi. Ushbu narxlar tarkibida 
prognoz o’zgartirishlar kiritishni inobatga oluvchi pudratchi tashkilotlarning riski 
ham hisobga olinadi; 
- ochiq shartnomaviy narxlar. Bunday narxlar qurilish shartnomasi shartlari 
asosida qurilish materiallari, ish xaqi to’lovlari shartlari va boshqa xarajatlarning 
vujudga kelishi hisobiga aniqlashtiriladigan narxlarga aytiladi.
Qurilish mahsulotlarida shartnomaviy baholarning qo’llash butun qurilish 
ob’ektiga alohida ob’ektlarning shartnomaviy bahosi asosida qo’llash maqsadga 
muvofiqdir. Ayrim xollarda maxsus kapital qurilish ob’ektlarida shartnomaviy 
narxlar ish hajmiga mos xolda lokal smeta asosida ham shakllanishi mumkin.
Shartnomaviy narxlar qurilish buyurtmachisi va pudratchisining o’zaro 
kelishuvchi asosida belgilanadi.

---

222 
Amaliyotda, ba’zi hollarda qurilishda narxlarni aniqlashda tarmoqdagi ishchilar 
o’rtacha oylik ish xaqi fondidan kelib chiqib aniqlanadi.
Loyiha tugallanishining ikkinchi bosqichi bo’lib kontraktni tugallanishi 
hisoblanadi. Kontrakt tugallanishining asosiy bosqichlari bo’lib: 
- moliyaviy hisobot berilishini tekshirish; 
- pasport joriy qilish; 
- bajarilmagan majburiyatlarni aniqlash; 
- bajarilmagan ishlarni tugallanishi; 
- kafolatli xizmat va oxirgi hisoblash; 
Moliyaviy hisobot berilishini tekshirish buyurtmachi va pudratchining 
hisobotiga tegishli. 
Buyurtmachining moliyaviy hisobotini tekshirish quyidagilarni o’z ichiga 
oladi: 
- tugallangan ishlarning hajmini to’liq fakturaga yozilishini tekshirishni; 
- mavjud hujjatlarni o’zgartirilishi bo’yicha tekshirish; 
- buyurtmachi orqali ushlab qolinishlar summasi nazorati. 
Pudratchining moliyaviy hisobotini tekshirish quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
- yetkazib beruvchi va subpudratchilarni soliq to’lovlarini tekshirish; 
- yetkazib beruvchining soliq to’lovlarini muddatini uzaytirilishini izlash; 
- ushlab qolinishga muvofiq tasdiqlash. 
Bunday tekshirishlar loyiha bo’yicha oxirgi moliyaviy hisobotlarni olish 
imqoniyatini beradi. 
Pasport joriy qilish kontraktni tugallanishini asosiy elementlarni biri bo’lib 
hisoblanadi. Uni joriy qilishda bir nechta hujjatlarni joriy qilish kerak. Masalan, xom 
ashyo va materiallarini texnik sharoitini ifodalovchi hujjatlar. 
Bajarilmagan majburiyatlar kontrakt tugallanish jarayonida to’liq bajarilishi 
shart. Ish olib boruvchi hamma savollarga muzokara orqali javob topishi kerak. 
Tekshirish jarayonida quyidagilar o’rnatiladi: 
- ortiqcha kuchayishni va yopilishni talab qilmaydi ishlar hajmini; 
- kelishilgan ishlarni tugallanishini talab qiluvchi ish xajmlarini. 

---

223 
Xuddi shu vaqtni o’zida loyiha ish boshqaruvchisi buyurtmachidan ishga qabul 
qilinishigacha bo’lgan kamchiliklarni va uzilishlarni ro’yxatini so’raydi. Bu ro’yxat 
shartnoma majburiyatlari asosida amalga oshiriladi. 
Bajarilmagan majburiyatlarni tugallash bosqichida brak va tartibsizliklarni 
tuzatilishi ustidan kuchlanish amalga oshiriladi. Bu kuchayishlar juda qimmat va 
uzoq muddatli bo’lishi mumkin. Bunday vaziyatlarda loyiha rahbari buyurtmachi 
bilan muammolarni ayrim talablarga ko’ra unga yon bosish yoki jarima to’lash yo’li 
bilan hal etadi. 
Shartnomada jarima ayrim majburiyatlarni bajarmaganda qo’llaniladi. 
Agarda ish o’z vaqtida bajarilmasa, u holda shartnomaga o’zgartirish kiritilish 
xaqida savol qo’yiladi. Shartnoma shartlarini o’zgartirilishi xaqidagi muzokaralar 
shartnoma tugallanishidan oldin olib borilishi kerak. Barcha o’zgartirishlar 
shartnomada 
buyurtmachi 
tomonidan 
amalga 
oshiriladi. 
U 
tomonidan 
tasdiqlanmagunicha hech bir ish bajarilmaydi. Shartnoma bo’yicha barcha 
qilinadigan ishlar haqida ma’lumotni loyiha rahbari ob’ektni qabul qiluvchi 
a’zolariga topshiradi. 
Shartnoma tugallanishi hisoblashdagi yangilanish bilan birgalikda kuzatilish 
kerak, ya’ni oxirgi to’lovlarni to’lash. 
Qurilishni boshlashdan oldin pudratchi kafolatlangan rezervni ko’rsatishi 
mumkin, ya’ni sifatliligini tasdiqlash maqsadida. Agarda ob’ektni ekspluatatsiyaga 
topshirilish jarayonida nuqson aniqlansa, u holda kafolatlangan rezervdan qilinadigan 
ishlarga to’lov amalga oshiriladi. Bu rezerv pudratchiga kamchilik topilmagandagina 
qaytarib beriladi. 
Ma’lumotlarga qaraganda qurilish ishlarini bajarilishini sifatsizligi rahbarning 
xatolari, sifat darajasiga (35-45% vaziyat), reja bu loyihada xatolarning natijasida, 
sifatsiz materiallar va konstruksiyalar hisobiga yo’l qo’yiladi. 
Bulardan tashqari, ekspluatatsiya jarayonida shartnomada kafolatlangan dalil 
bo’yicha defekt yoki oxiriga yetmagan ishlar aniqlansa, buyurtmachi pudratchidan 
qirqish, ya’ni maoshidan ushlab qolish yoki pudratchi o’zining kamchiligini 
to’g’irlashi shart. 

---

224 
Loyiha tugallangandan so’ng, unga ketgan pul mablag’larini ortiqchaligini yoki 
iqtisod qilinganligi xaqida yakuniy hisobot tuziladi. Agarda qurilish jarayonida 
pudratchi ma’lum bir miqdorda iqtisod qilsa, u holda u taqdirlanadi. 
Loyiha tugallanishida asosiy qism bo’lib, idora xodimlarining loyiha rahbari 
bahosi hisoblanadi. 
Kafolatli xizmat ko’rsatish loyiha bo’yicha guruhiy holda emas, balki 
funksional guruhlar, javobgar va kafolatli xizmat ko’rsatilgandan keyin shartnoma 
tugallanganda amalga oshiriladi. 
Bu guruhga quyidagilar kiradi: 
- texnik ma’lumot; 
- jihoz; 
- asbob-uskunalar; 
- ekspluatatsiya bo’yicha rahbariyat; 
- chizmalar; 
- firma ta’minotchilarining har xil materiallari. 
Kafolatli xizmat ko’rsatish sharoiti shartnomada kelishiladi. Qurilgan ob’ekt 
o’rnatilgan shakllar asosida o’zlashtiriladi.