Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

Miqdoriy tahlil
risklarni loyiha natijalariga son o’lchovida ko’rsatib beradi. 
Bunday tahlil turida matematik modellar, ehtimollar nazariyasi, statistik usullar 
qo’llaniladi. 
Miqdoriy tahlilning kamchiliklari: u katta hajmdagi ma’lumot, vaqt va aniq 
bilim talab qiladi, bitta omilning miqdoriy natijasi sanalib, boshqa omillarning ta’siri 
hisobga olinmay qoladi, ammo bu tahlilni turi aniq o’lchovli ma’lumot beradi.
Miqdoriy tahlil quyidagilarni o’z ichiga qamrab oladi: 

---

176 
- statistik ko’rsatkichlar (dispersiya, variatsiya va boshqalar); 
- sezgirlik usuli (bitta risk omili o’zgarishining loyiha samaradorligi 
mezonlarining o’zgarishiga bog’liqligini tadqiq qilish);
- kritik nuqtalarni aniqlash usuli; 
- ssenariylar usuli;
- Monte-Karlo usuli; 
- diskontlash stavkasini o’zgartirish usuli va boshqalar. 
Odatda, risk tahlili quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
- birinchi bosqichda muayyan turdagi riskning ko’payishi yoki kamayishiga 
ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillar aniqlanadi;
- ikkinchi bosqichda aniqlangan omillar tahlili o’tkaziladi; 
- uchinchi bosqichda quyidagi ikki usul (yondashuv) asosida moliyaviy nuqtai 
nazardan aniq ko’rinishdagi risk tahlili olib boriladi: 
a) loyihaning moliyaviy ahvoli (likvidligi)ni aniqlash; 
b) investitsiya loyihasida ishtirok etishning iqtisodiy jihatdan maqsadga 
muvofiqligini (moliyaviy mablag’lar qo’yilmasining samaradorligini) aniqlash; 
- to’rtinchi bosqichda riskning tanlangan darajasi bo’yicha alohida 
operatsiyalar tahlili o’tkaziladi; 
- beshinchi bosqichda risk oqibatida kutilishi mumkin bo’lgan yo’qotishlar 
hajmi aniqlanadi; 
- oltinchi - so’ngi bosqichda, ko’rib chiqilayotgan loyihada qatnashish bo’yicha 
ijobiy qaror qabul qilingan hollarda riskni yo’qotish yoki pasaytirish bo’yicha 
kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Odatda, bunday vaqtlarda turli xil 
yo’qotishlarga tayyor turish uchun oldindan xavfsizlik zahirasi tashkil etilishini ham 
ko’rib chiqish mumkin.
Loyiha risklarini aniqlash, tadqiq qilish, baholash va pasaytirish tadbirlarida 
risklarni boshqarish tizimi qonuniyati sifatida quyidagi masalalarga e’tibor qaratiladi: 
loyiha risklarining tasnifi; loyiha risklarini aniqlash va baholash usullari; loyiha 
risklarini boshqarishning axborot ta’minoti; risklarning monitoringi va istiqbolini 
belgilash; risklarning oldini olish; risklarni kamaytirish texnologiyalari; risklarni 

---

177 
boshqarishni tashkil etish; risklarni taqsimlash; risklarni sug’urtalash; risklarni 
boshqarish xarajatlarining optimal darajasini asoslash va samaradorlikni baholash; 
risklarni moliyalashtirish; natijalarni o’rganish va monitoring olib borish; monitoring 
ma’lumotlari asosida risklarni boshqarishda qo’shimcha chora-tadbirlarni qabul 
qilish. 
Investitsiya loyihasida uchraydigan risklarni boshqarish yoki sug’urtalash yo’li 
bilan ular tufayli ro’y beradigan yo’qotishlarni kamaytirish yoki bartaraf etish 
mumkin. Bunda qaysi usulning tanlanilishi loyihani amalga oshiruvchilarning o’zaro 
kelushuviga bog’liqdir. 
Risklar tahlili salohiyatli hamkorlarga investitsion loyihada ishtirok etishning 
maqsadga muvofiqligi to’g’risida qarorlar qabul qilish hamda kutilishi mumkin 
bo’lgan moliyaviy yo’qotishlardan himoyalanish bo’yicha zarur ma’lumotlarni 
beradi. Loyiha samaradorligini baholashda risk va noaniqlik omillarini hisobga 
olishda loyihani amalga oshirish shart-sharoitlari bo’yicha barcha mavjud 
ma’lumotlardan foydalaniladi.
Risklarni tahlil qilishning asosiy usullaridan biri