Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

 
7.1-rasm. Talab egri chizig‘i 
Grafikdagi DD chiziq narx va talab hajmi o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni 
tasviriy aks ettiradi. Undagi har bir nuqta tovarning aniq narxi va iste’molchi shu 
narxda sotib olishi mumkin bo‘lgan tovar miqdorini ko‘rsatadi.
Narx va talab hajmining o‘zgarishi o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni 
ko‘rsatuvchi bu chiziq talab egri chizig‘i deyiladi. 
Talab miqdoriga narxdan tashqari ta’sir qiluvchi omillar.
Talab hajmining 
o‘zgarishi faqat tovar narxiga emas, balki boshqa bir qator omillarga ham bog‘liq 
bo‘ladi. Bu omillar 
talabning narxdan tashqari omillari
deyiladi. 
Talabga narxdan tashqari quyidagi asosiy omillar ta’sir ko‘rsatadi:
1) iste’molchining didi;
2) bozordagi iste’molchilar soni;
3) iste’molchining daromadlari;
4) bir-biriga bog‘liq tovarlarning narxi;
5) kelajakda narx va daromadlarning o‘zgarishi ehtimoli. 

---

213 
Bu omillarning o‘zgarishi talab hajmining o‘zgarishiga qanday ta’sir 
ko‘rsatishini qarab chiqamiz. 
1. 
Biror mahsulotga iste’molchi dididagi ijobiy o‘zgarish ro‘y bersa, narxning 
tegishli darajasida unga bo‘lgan talab ortadi. Bu o‘rinda real hayotda iste’molchilar 
«moda», ya’ni biron-bir tovarning keng rusum bo‘lgan turini sotib olishga harakat 
qilishlarini misol keltirish mumkin. Iste’molchi didiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan 
holatlar talabning qisqarishiga olib keladi. 
2. 
O‘z-o‘zidan aniqki, bozorda iste’molchilar soni ko‘paysa, talab ortadi, 
iste’molchilarning soni kamaysa, talab qisqaradi. Masalan, aloqa vositalarining 
takomillashuvi xalqaro moliyaviy bozor doirasini, undagi qimmatli qog‘ozlarning 
oldi-sotdi jarayonlarida ishtirok etuvchilar sonini mislsiz kengaytiradi hamda 
aksiya va obligatsiya kabi moliyaviy aktivlarga bo‘lgan talabning o‘sishiga olib 
keladi. Tug‘ilish darajasining pasayishi bolalar bog‘chasi va maktabga bo‘lgan 
talabni kamaytiradi. 
3. 
Pul daromadi o‘zgarishining talab hajmiga ta’siri boshqa omillarga 
qaraganda ancha murakkab. Pul daromadining ortishi juda ko‘p tovarlarga talabni 
nisbatan oshiradi, daromadning kamayishi esa bunday tovarlarga talabni 
kamaytiradi. Daromad oshsa, uning o‘sishiga qarab iste’molchilar aksariyat 
hollarda narxi yuqori bo‘lsada, ko‘proq sifatli tovarlarni xarid qilishga harakat 
qilishadi. Bunda ular non, kartoshka, karam kabi mahsulotlarni kamroq sotib 
olishlari mumkin. Chunki ortiqcha daromad ularga ancha yuqori oqsil tarkibiga 
ega bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlari, masalan, go‘sht va sut mahsulotlari xarid 
qilish imkonini beradi.