Toshkent davlat sharqshunoslik intituti “Xorijiy mamlakatlar iqtisodi va mamlakatshunoslik” fakulteti

m’ 
- importga chegaraviy moyillik; 
Y
— daromad. 
m’ = DM / AY
; 
Bu srda:
 DM 
- importga xarajatlarning o‘zgarishi; 
AY
- daromadlarning o‘zgarishi. 
Yalpi daromadlarning oshishi bilan import ham oshadi. 
Chunki, bunda iste’molchilar va investorlar milliy va import mahsulotlarga bo‘lgan 
xarajatlar miqdorini oshiradi. 
Bunda mamlakatdan eksport miqdori shu mamlakatdagi yalpi daromadlar (U) 
miqdoriga bog‘lik bo‘lmaydi, balki tovar olib chiqib ketayotgan mamlakatning yalpi 
daromadlari o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun ham mamlakatdagi yalpi 
daromadlar (U) o‘zgarishi bilan sof eksport (Xp) o‘rtasidagi bog‘liklik salbiydir va sof 
eksport funksiyasida minus ishorasi bilan belgilanadi. 
Rejalashtirilgan xarajatlar chizig‘i haqiqiy va reja¬lashtirilgan xarajatlar bir-biriga 
teng bo‘lgan (U=E) chiziqni qaysidir A nuqtada kesib o‘tadi. Keltirilgan ushbu chizma 
“Keyns xochi” 
nomini olgan. U=E chizig‘da haqiqiy inve-stitsiyalar va jamg‘armalar 
tengligi saqlanadi. A nuqtada esa daromadlar rejalashtirilgan xarajatlarga teng bo‘ladi. 
Shuningdek, bu yerda rejalashtirilgan hamda haqiqiy investitsiyalarning o‘zaro 
tengligiga erishiladi. Ya’ni, makroiqtisodiy muvozanat ta’minlanadi. 

---

Agarda, ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi 
(U1) uning muvozanat darajasidan (UO) ko‘p 
bo‘lsa, iste’molchilar maxsulotlarni ishlab 
chiqaruvchilar taklif qilganga nisbatan kam 
sotib oladi (ADTMZ ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Zaxiralarning 
o‘sishi firmalarda ishlab chiqarish hamda 
bandlik darajalarini pasaytirishiga olib 
keladi. Bu esa YaMM hajmini kamaytiradi. 
Asta sekin U1 UO gacha ka¬mayadi, ya’ni 
daromad va rejalashtirilgan xarajatlar 
tenglashadi. O‘z navbatida yalpi talab va 
taklifning tenglashishiga (AD=AS) erishiladi. 
Aksincha, haqiqiy ishlab chiqarish (U2) uning 
muvozanat darajasidan (UO) kam bo‘lgan 
vaziyatda esa, firmalar iste’molchilar 
talabiga nisbatan kam ishlab 
chiqarayotganligini (AD>AS) ko‘ramiz.
Keyns xochi (Keymsning makroiktisodiy 
muvozanat modeli) 
Talabning oshishi esa firmalar zaxirasining kamayishi hisobiga qondiriladi. Natijada, 
YaMM asta sekin U2 dan U1 ga qarab o‘sadi va yana AD=AS tengligiga erishiladi. Bu esa 
ayni paytda E=Y va I=S ayniyatlarga erishilganligini anglatadi. 
Milliy ishlab chiqarishning muvozanat holati (UO), yalpi xarajatlar tarkibining har qanday 
o‘zgarishi natijasida (iste’¬mol, investitsiya, davlat xarajatlari yoki sof eksport) 
tebranishi mumkin. Ushbu tarkibdagi birorta omilning o‘sishi rejalashti¬rilgan xarajatlar 
egri chizig‘ini yuqoriga suradi va aksincha. 

---

Klassik iqtisodchilar to‘liq bandlik sharoitida mahsulotlarni sotib olish uchun xarajatlar 
miqdori yetishmasligi mumkin emas, shunday bo‘lgan taqdirda ham baho va ish haqi 
kabi dastaklar ishga tushib, barcha muammolarni hal qilishadi, deb hisoblashadi. 
Klassik iqtisodchilar nazariyalarining noto‘g‘ri jihatlarini birinchilardan bo‘lib ingliz 
iqtisodchisi Jon Keyns o’zining «Pul, foiz va ish bilan bandlikning umumiy nazariyasi» 
nomli asarida isbotlab bergan. 
Klassiklar fikricha, jami talab egri chizig‘i vertikal to‘g‘ri chiziqdan iborat va ishlab 
chiqarishning real hajmini ifodalaydi. Keynsianchilar fikricha, mahsulotlar narxi va ish 
haqi egiluvchan emas, shuning uchun jami taklif egri chizig‘i gorizontal o‘qdan iborat. 
Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modelida muvozanat darajadagi ishlab 
chiqarishni ta’minlovchi ikkita omil umumiy xarajatlar va umumiy daromadlarning 
kesishuv nuqtasida ro‘y beradi. Bu modelda tovar zahiralarining o‘zgarishi 
muvozanatni ta’minlovchi omil deb saraladi. 
Makroiqtisodiy muvozanat potensial YaMM hajmidan kamroq bo‘lgan haqiqiy YaMM 
hajmida o‘riatilsa retsession uzilish, aksincha bo‘lsa iiflyasion uzilish ro‘y beradi. 
Avtonom xarajat¬larning oz miqdorga o‘zgarishi yalpi daromadlar hajmida bunga 
nisbatan bir necha bor ortiq o‘zgarishini keltirib chiqaradi. Multiplikator iqtisodiy 
tebranishlar darajasini kuchaytiruvchi omil hisoblanadi. 

---

1. 
Agapova G. A., Seregina S.F. Makroekonomika. - M.: DIS, 1997. 
2. 
BorrR. Politicheski ekonomika v 2-x tomax. 1-tom.-M., 1995. 
3. 
Burdo M., Viplash CH. Makroekonomika (Evrapeyskiy tekst). -S.Pb: 
Sudoistroenie, 1998. 
4. 
Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.X., Jumaev Z.A. Makro- i^tisodiyot 
(ma’ruzalar matnlari). — T.: TDIU, 2000. 
5. 
Makkonell, Kempbell R., Bryustenli JI. Ekonomika. Prin¬sipы problemы i 
politika. V 2-x tomax. - M.: Respublika, 1992. 
6. Richard Leyard. Makroekonomika. Kurs leksiy dlya rossiy¬skix chitateley. — M.: 
1994. 
7.
www.google.com
. 
8. www.Yandex.ru