Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali matematika va tabiiy ilmiy fanlar

Shtangentsirkul bilan jism enini o‘lchash


1. Jismning uzunligini o‘lchashda noniusning nolinchi chizig’i asosiy shkaladagi 16 mm ro‘parasida to‘xtagan bo‘lsin, bunda jismning o‘lchami
bevosita 16,0 mm = 1,60 cm ga teng bo‘ladi.
2. O‘lchash jarayonida noniusning nolinchi chizig’ich 23 mm dan o‘tgan, ammo 24 mm ga etmagan bo‘lsin. (3 - rasm).



3 – rasm. Shtangensirkul bilan ishlash.


Demak, jismning o‘lchami 23 mm dan mm ning qandaydir o‘nlik ulushi ∆L cha ortiq bo‘ladi. 5-rasmdan ko‘rinadiki, noniusning nolinchi chizig’i 23 mm dan o‘tgan, ammo 24 mm ga etmaydi. Bundan tashqari noniusning birinchi chizig’i, asosiy shkaladagi 1-chiziq, bilan mos tushgan. Demak, o‘lchanayotgan jism uzunligi 23 • 1 mm + 0,1 mm •1=23,1mm = 2,31cm ga teng.
3. Noniusning nolinchi chizig’i asosiy shkaladagi 50 va 51mm ga teng bo‘limlari orasida hamda noniusning 7-chizig’i asosiy shkalaning biror bo‘limi bilan mos tushsin. Bu holda jism uzunligi
50 •1mm + 0,1mm • 7= 50,7 mm = 5,07cm ga teng.
Shunday qilib, bu misollardan ko‘ramizki, jismning uzunligini topish uchun noniusning nolinchi chizig’i ko‘rsatgan butun millimetrlarga asosiy shkalaning biror bo‘limi bilan ustma-ust tushgan nonius chizig’i nomerini, nonius aniqligiga ko‘paytirishdan chiqqan natijaga qo‘shish kerak. Amalda uzun­ligi 19 mm ga teng 20 ta bo‘lim chizilgan noniuslar ham keng tarqalgan. Bunday noniusning aniqligi 1 mm/20 = 0,05 mm ga teng.
Bu holda ham natija yuqoridagi misollarga o‘xshab topiladi. Bunday noniusda ham asosiy shkalaning eng kichik chizig’I 1 mm ga teng bo‘ladi. Misol uchun noniusning nolinchi chizig’i asosiy shkaladagi 20 mm dan o‘tgan, ammo 21 mm ga etmagan bo‘lsin, hamda noniusning 8-chizig’i asosiy shkalaning birorta bo‘limi bilan mos tushsin. U holda o‘lchanayotgan uzunlik