Toshkent davlat transport universiteti «hisob va biznes» kafedrasi ikkinchi bosqich bha

DT9910 schyoti
К1" 9100, 9400, 9600 schyotlar
DT9000, 9300, 9500 schoytlar
ET 9900 schyot.
9910 «Yakuniy moliyaviy natija» schyotida aniqlangan debet va
kredit oborotlar taqqoslanib, qoldiq summa aniqlanadi. Agar ushbu
schyotda qoldiq summasi debet tomonda bo‘lsa, zarami, kredit tomonda bo'lsa, korxonaning hisobot davrini foyda bilan yakunlaganini
bildiradi.
FAT Windows NT tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan eng oddiy fayl tizimidir. FAT fayl tizimining asosi fayllarni taqsimlash jadvalidir,

FAT (inglizcha File Allocation Table - "fayllarni taqsimlash jadvali") klassik fayl tizimining arxitekturasi bo'lib, u soddaligi tufayli hali ham flesh-disklar va xotira kartalari uchun keng qo'llaniladi. 1976-1977 yillarda Bill Geyts va Mark Makdonald (ingliz) tomonidan ishlab chiqilgan. U DOS va Windows oilalarining operatsion tizimlarida (Windows 2000gacha) asosiy fayl tizimi sifatida ishlatilgan.

FAT tuzilishi ECMA-107 standartiga amal qiladi va FATGEN nomi bilan tanilgan Microsoft rasmiy spetsifikatsiyasi bilan batafsil tavsiflanadi.

FAT ning uchta versiyasi mavjud - FAT12, FAT16 va FAT32. Ular disk tuzilishidagi yozuvlarning bitligida farqlanadi, ya'ni. klaster raqamini saqlash uchun ajratilgan bitlar soni. FAT12 asosan floppi disklar uchun, FAT16 kichik disklar uchun ishlatiladi. FAT asosida yangi exFAT (kengaytirilgan FAT) fayl tizimi ishlab chiqildi, u asosan flesh-disklar uchun ishlatiladi.

Dastlab, FAT ierarxik katalog tizimini qo'llab-quvvatlamadi. Barcha fayllar ildiz katalogida joylashgan. Bu noqulay bo'lib chiqdi va bundan tashqari, ildiz katalogining kichik o'lchami diskdagi fayllar sonini cheklab qo'ydi. Kataloglar MS-DOS 2.0 ning chiqarilishi bilan tanishtirildi. jildning eng boshida joylashgan. Ushbu jadvalning ikki nusxasi buzilgan taqdirda diskda saqlanadi. Bundan tashqari, fayllarni taqsimlash jadvali va ildiz katalogi diskdagi ma'lum bir joyda saqlanishi kerak (yuklab olish fayllari joylashuvini to'g'ri aniqlash uchun).

FAT (Fayllarni taqsimlash jadvali) - bu atama diskdagi fayl tizimini tashkil qilish usullaridan birini anglatadi. Ushbu jadval qattiq diskdagi fayllar haqidagi ma'lumotlarni har bir faylning har bir qismi qaerda joylashganligini ko'rsatadigan raqamlar ketma-ketligi sifatida saqlaydi. Uning yordami bilan operatsion tizim kerakli fayl qaysi klasterlarni egallashini aniqlaydi. FAT eng keng tarqalgan fayl tizimi bo'lib, operatsion tizimlarning aksariyati tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.

FAT - bu kichik disklar va oddiy katalog tuzilmalari uchun mo'ljallangan oddiy fayl tizimi. Uning nomi fayllarni tartibga solish uchun ishlatiladigan usul nomidan kelib chiqadi - fayllarni taqsimlash jadvali (File Allocation Table, FAT). Ushbu jadval jildning boshida joylashtirilgan. Ovozni himoya qilish uchun FATning ikki nusxasi unda saqlanadi. Agar birinchi FAT nusxasi shikastlangan bo'lsa, disk yordam dasturlari (masalan, Scandisk) ovoz balandligini tiklash uchun ikkinchi nusxadan foydalanishi mumkin. Tizimni ishga tushirish uchun zarur bo'lgan fayllar to'g'ri joylashishi uchun fayllarni taqsimlash jadvali va ildiz katalogi qat'iy belgilangan manzillarda joylashgan bo'lishi kerak.

FAT o'zining tuzilishi bo'yicha kitobning mundarijasiga o'xshaydi, chunki operatsion tizim undan faylni topish va qattiq diskda ushbu fayl egallagan klasterlarni aniqlash uchun foydalanadi. Microsoft dastlab floppi disklardagi fayllarni boshqarish uchun FAT ni ishlab chiqdi va shundan keyingina uni MS-DOS da disklarni boshqarish standarti sifatida qabul qildi. Dastlab floppi disklar va kichik qattiq disklar (16 MB dan kam) FAT ning 12 bitli versiyasidan (FAT12 deb ataladi) foydalangan. MS-DOS da v. 3.0 katta disklar uchun PAT ning 16-bitli versiyasini taqdim etdi. Hozirgi vaqtda FAT 12 juda kichik ommaviy axborot vositalarida (yoki juda eski disklarda) qo'llaniladi. Misol uchun, barcha 1,44 MB 3,5 dyuymli floppi disklar FAT16 uchun formatlangan va barcha 5,25 dyuymli floppi disklar FAT12 uchun formatlanganTurli xil operatsion tizimlar turli xil FAT kengaytmalarini ham amalga oshirgan. Masalan, DR-DOS faylga kirish uchun qo'shimcha atributlarga ega; Windows 95, Linux va Proolix da - Unicode formatida (Virtual FAT - VFAT) uzun fayl nomlarini (LFN) qo'llab-quvvatlash; OS/2 da barcha fayllarning kengaytirilgan atributlari.

VFAT Windows 95 da kiritilgan FAT kengaytmasi. FAT da fayl nomlari 8.3 formatida bo'lib, faqat ASCII belgilardan iborat. UTF-16LE kodlashda uzun (255 ta belgigacha) fayl nomlarini (English Long File Name, LFN) qo'llab-quvvatlash VFATga qo'shildi, LFNlar esa 8.3 formatidagi nomlar bilan bir vaqtda saqlanadi, retrospektiv ravishda SFN (inglizcha qisqa fayl nomi). LFN katta harf bilan saqlanadigan SFN lardan farqli o'laroq, fayl yaratilganda ko'rsatilgan registrni saqlab qoladi.

FAT tizimining tuzilishi

FAT fayl tizimida qo'shni disk sektorlari klasterlar deb ataladigan birliklarga birlashtirilgan. Klasterdagi sektorlar soni 1 yoki ikkitaning kuchi bo'lishi mumkin (pastga qarang). Fayl ma'lumotlarini saqlash uchun klasterlarning butun soni (kamida bitta) ajratilgan, shuning uchun, masalan, agar fayl hajmi 40 bayt va klaster hajmi 4 kbayt bo'lsa, u uchun ajratilgan joyning atigi 1% haqiqatda band bo'ladi. fayl ma'lumotlari bo'yicha. Bunday holatlarga yo'l qo'ymaslik uchun klasterlar hajmini qisqartirish va aksincha, manzil ma'lumotlarini kamaytirish va fayllar bilan ishlash tezligini oshirish maqsadga muvofiqdir. Amalda qandaydir murosaga kelish tanlanadi. Diskning sig'imi klasterlarning butun sonida ifodalanmasligi mumkinligi sababli, odatda tovush oxirida "noma'lum" deb ataladigan disklar mavjud. ortiqcha tarmoqlar - ma'lumotni saqlash uchun OT tomonidan ajratilmaydigan o'lchamdagi klasterdan kichikroq "qoldiq".

FAT fayl tizimining afzalliklari

Qo'llab-quvvatlanadigan fayl tizimlarining har qandayida Windows NT bilan ishlaydigan kompyuterda siz o'chirishni bekor qila olmaysiz. O'chirish dasturi to'g'ridan-to'g'ri uskunaga kirishga harakat qiladi, bu Windows NT bilan mumkin emas. Biroq, agar fayl FAT bo'limida bo'lsa, kompyuterni MS-DOS rejimida ishga tushirish orqali faylni o'chirishni bekor qilish mumkin. FAT fayl tizimi 200 MB gacha bo'lgan disklar va bo'limlarda foydalanish uchun eng mos keladi, chunki u minimal yuk bilan boshlanadi.
FAT fayl tizimining kamchiliklari
Umumiy qoida sifatida siz FAT fayl tizimidan 200 MB dan katta disklar va bo'limlar uchun foydalanmasligingiz kerak. Buning sababi shundaki, tovush hajmi oshgani sayin, FAT fayl tizimining ishlashi tezda yomonlashadi. FAT bo'limlarida joylashgan fayllarga ruxsatlarni o'rnatib bo'lmaydi. FAT bo'limlari Windows NT da 4 GB va MS-DOS da 2 GB hajm chegarasiga ega.
Ko‘rsatkichlar aks ettirilisljjga ko‘ra, schyotlar ikki xil bo'ladi:
— sintetik schyotlar;
— analitik schyotlar.
Sintetik schyotlar xo‘jalik mablag'lari va ular manbalari haqida umumiy hamda qiymat ko‘rinishida ma’lumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga mo'ljallangan.
Analitik schyotlar ma’lumotlari xo‘jalik mablag‘lari va ularning
manbalarini nafaqat qiymat, balki natura hamda mehnat o‘icnov birliklarida ham hisob yuritishga mo‘ljallangandir. Analitik schyotlar bo‘yicha buxgalteriya provodkalari amalga oshirilmaydi. Balansda qatnashishiga ko‘ra schyotlar ikki xil bo'ladi:
— balansdagi schyotlar;
— balansdan tashqari schyotlar.
Balansdagi schyotlar deb, balansda qatnashadigan schyotlarga aytilib, ular bo'yicha ikki yoqlama yozuv amalga oshiriladi. Balansdan tashqari schyotlar esa 10 ta bo‘lib, ularda hisob yozuvlari faqat bir yoqlama olib boriladi.
Tayinlanishi — mo'ljaliga ko'ra schyotlar 5 xil bo'ladi:
1. Asosiy schyotlar.
2. Tartibga soluvchi schyotlar.
3. Taqsimlovchi schyotlar.
4. Kalkulatsiya schyotlari.
5. Taqqoslovchi schyotlar.
Xo'jalik jarayonlari ro'y berishi natijasida xo'jalik mablag'lari va
ularning tashkil topish manbalarini doimo miqdoriy, tarkibiy hamda
joylashishi jihatidan o'zgarib borishini hujjatlashtirish, buxgalteriya
provodkalari yordamida schyotlarda aks ettirib borish buxgalteriya
hisobining asosi hisoblanadi. Schyotlarni ular ma’lumotlarni qay darajada
aks ettirishiga qarab sintetik va analitik yozuvga ajaratish mumkin.
Sintetik yozuvda xo'jalik mablag'lari va ular tashkil topish manbalari
haqidagi ma’lumotlar umumlashtirib, pul o'lchov birligida aks ettiriladi.
Sintetik schyotlar orqali yuritiladigan hisob esa sintetik hisob deb ataladi.
O'zbekiston Respublikasi Buxgalteriya Hisobi Milliy Standartlarining
21-son «Xo'jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xo'jalik faoliyati
buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo'llash bo'yicha yo'riqnoma»
nomli standartda keltirilgan schyotlar sintetik schyotlardir. Chunki bu
schyotlar bitta mablag* yoki manba to‘g‘risida umumiy ma’lumot beradi.
Ba’zi hollarda mablag' yoki manba to‘g‘risida aniqlashtirilgan, detallashtirilgan, alohidalashtirilgan ma’lumotlar zarur bo‘lib qoladi. Bunday
ma’lumotlami olish uchun analitik hisobdan foydalaniladi.
Analitik hisob xo'jalik mablag'lari va ular tashkil topish manbalari
haqidagi m a’lum otlarni ularning alohida turlari bo'yicha, aniq
ko'rsatkichlar orqali olishda foydalaniladi. Analitik schyotlar miqdori
u qo'llanilayotgan korxona, tashkilot va xo'jalikning qaysi sohasida
ekanligiga, ularning faoliyat doirasi katta yoki kichikligiga bog'liq
bo'ladi. Analitik schyotlar bo'yicha yuritiladigan hisob analitik hisob
deyiladi. Quyidagi misollar orqali sintetik va analitik schyotlaming
bir-biridan farqi va shu bilan birga ularning o'zaro bog'liqligi ко‘rib
o'tiladi.«Tovarlar» schyoti 2900 raqami bilan belgilanib, sintetik schyot
hisoblanadi. Tovarlar xo'jalik mablag‘larining aylanma aktivlar qismiga
kirib, muomala sohasida bo'ladi. Shuning uchun ham bu schyot
aktivdir. «Tovarlar» schyoti debeti qoldig‘idagi summa savdo korxonasidagi mavjud bo'lgan tovarlar qiym atini bildiradi, ammo
tovarlarning qaysi turidan qancha qolganligi haqidagi ma’lumotni
ham pul o'lchov birligida, ham natura o'lchov birligida analitik
schyotlar orqali olish mumkin. Sintetik va analitik schyotlaming birbiridan farqi shundaki, sintetik schyotlarda xo'jalik mablag‘lari va
ular manbalari umumlashtirib ko'rsatilsa, analitik schyotlarda esa ular
haqidagi ma’lumotlar ularning turlari bo'yicha alohida-alohida hamda
uch o'lchov birligi ham qo‘llanilib aks ettiriladi. Tovarlarning umumiy
qiymati 2910 — «Ombordagi tovarlar» sintetik schyotidan olinadi,
ya’ni 30 320 000 so‘m . Shundan, sovutkichlar: «SINO» — 2 ta 1
000000 so'mdan — 2 000 000 so‘m, «Орск» — 8 ta 1 200 000 so'mdan
— 9 600000 so‘m, «DAEWOO» 10 ta 8 00000 so'mdan — 8 000000
so‘m, videokameralar, «DAEWOO» 2 ta — 1 400000 so'mdan 2 800000
so‘m, «Samsung» 2 ta — 1 960 000 so‘mdan 3 920000 so‘m «Philips»
— 2 ta 2 000000 so'mdan 4 000 000 so‘mni tashkil etadi. Bu mablag‘lar
sotish uchun «Ombordagi tovarlar» sintetik schyotida hisobga olinadi
va har biri uchun alohida-alohida kartochka ochiladi. Mana shu
kartochkalar analitik schyotlar deb ataladi.
Analitik schyotlardagi ma’lumotlaming jami ulami umumlashtiruvchi
sintetik schyotning m a’lum oti bilan teng kelishi zarurligi - bu
schyotlaming o'zaro aloqadorligini va bir-birini to‘ldirib borishini
bildiradi. Korxona xo'jalik mablag'larining tashkil topish manbalarini
ifodalovchi sintetik schyot va analitik schyotlar ham xuddi shu tartibda
bo'ladi. Anlitik schyotlar korxona mablag'lari va ularning tashkil topish
manbalarining har bir turi bo'yicha alohida -alogida ma’lumot beradi.
Masalan, mashina va uskunalarning eskirishining sintetik hisobi 0230 —
«Mashina va uskunalarning eskirishi» schyotida yuritilib, passiv schyot
hisoblanadi.
Korxonada mavjud bo'lgan mashina va boshqa uskunalarning
eskirishi ularning har biri bo'yicha alohida yuritiladi. Bu mashina va
uskunalarning eskirishining analitik hisobi ular uchun alohida-alohida
ochilgan inventar kartochkalarda olib boriladi. Analitik hisob yordamida
aniqlangan eskirish summalari jamlanib, sintetik hisobda 0230 —
«Mashina va uskunalarning eskirishi» schyotida yuritiladi. Analitik
schyotlarning yig'indisi sintetik schyotga teng bo'lad.