Toshkent farmatsevtika instituti

Muammoli savol: Genetik metod nimani va qanday qilib o‘rganadi?
Ilmiy tadqiqot metodlaridan 4-sharxlash guruxi genetik va donalash metodlaridan iborat. Genetik metod bilan tadqiqot davomida to‘plangan ma’lumotlar yaxlit xolda maqsadga muvofiq yo‘sinda sharxlanadi. Bu metoddan foydalanishning asosiy maqsadi sinaluvchida vujudga kelayotgan yangi shaxs fazilatlarining rivojlanishi va bilish jarayonining o‘zgarishiga, tajriba natijasiga suyanib taxrif hamda tavsif berishdir. SHuningdek unda mazkur fazilat va xususiyatlarning namoyon bo‘lish davri, bosqichi hamda ba’zi mashaqqatli daqiqalarga, paytlarga qo‘shimcha sharxlar berish imkoniyati tug‘iladi.
Genetik metodga asoslanib psixik o‘zgarishlar irsiyat bilan bevosita bog‘liqligining ildizlari aniqlanadi.
Endi tajribada eng ko‘p qo‘llaniladigan empirik metodlar xaqida kengroq ma’lumot beramiz.
Kuzatish metodi. Bu metodning ob’ektiv va sub’ektiv kuzatish turlari mavjud. Inson psixologyasidagi o‘zgarishlarni kuzatish uchun quyidagilar amalga oshiriladi.
1. Kuzatishning maqsadi, vazifasi belgilanadi.
2. Kuzatiladigan ob’ekt tanlanadi.
3. Sinaluvchining yoshi jinsi aniqlanadi.
4. Tadqiqot o‘tkazish vaqti rejalashtiriladi.
5. Kuzatish qancha davom etishi qatxiylashtiriladi.
6. Kuzatish insonning qaysi faoliyatida amalga oshirilishi tavsiya qilinadi.
7. Kuzatishning shakli tayinlanadi.
8. Kuzatiladiganlarning qayd qilib borish vositalari taxt qilinadi.
Kuzatish orqali turli yoshdagi odamlarning diqqati, his-tuyg‘ulari, nerv sistemasining tashqi ifodalari, temperament xususiyatlari, imo-ishoralari, sezgirligi, xulq-atvori, nutq faoliyati va xokozolari o‘rganiladi. Ammo shaxsning o‘ta murakkab ichki psixologik kechinmalar, yuksak xissiyotlar, tafakkur, mantiqiy xotira va aql zakovatini tadqiq etishga bu metodning imkoniyati etmaydi.
Psixologiya fanida o‘z-o‘zini kuzatishdan ham foydalaniladi. Ko‘pincha tajribada psixolog yoki yuqori malakali moxir o‘qituvchi o‘zini kuzatish orqali ilmiy xulosa chiqara biladi. Masalan; o‘z taffakkurini kuzatib o‘zidagi emotsional o‘zgarish haqida ma’lumot oladi. Natijada tafakkurning sifati, mazmuni, moxiyati va qay tarzda, qanday tezlikda, qay shaklda ro‘y berishini kuzatadi.
SHunday qilib, kuzatish metodining qulay va sistemali jihatlari bilan birga zaif tomonlari ham mavjud. SHu sababli insonning murakkab psixikasi boshqa metodlarlardan foydalanib tadqiq qilinadi.