Toshkent farmatsevtika instituti

Geliogen nazariya. Ushbu nazariya 1936 yilda chet el olimlari tomonidan yaratilgan bo‘lib, uning asosiy mohiyati akseleratsiya xodisasi quYosh nurining bevosita bevosita ta’siri bilan vujudga keladi, degan g‘oyadan iboratdir. Bu g‘oya tarafdorlarining fikricha, bolalar ko‘p vaqt oftobda bo‘lishi natijasida ularning o‘sishida tezlashish, ya’ni akseleratsiya ro‘y beradi, chunki quYosh nuri organizmni zarur elementlar, moddalar, ozuqalar bilan ta’minlaydi. Ammo xozirgi davrda akseleratsiya xodisasi janubiy (quYosh nurlari serob) mamlakatlarda ham, shimoliy geografik kenglikka joylashgan mamlakatlarda ham bir tekis ro‘y bermoqda. Ikkinchi tomondan, shahar muhitidagi qizlar va o‘g‘il bolalar qishloq bolalariga qaraganda tezroq voyaga etishi ko‘rinmoqda, vaholangki, qishloq odamlari quYosh nurida ko‘proq toblanadilar. Demak, xozirgi davrda geleogen nazariya ziddiyatlarga sabab bo‘lmoqda. Umuman oftobda toblanishni akseleratsiya jarayonining muhim jihatlaridan biri deyish noto‘g‘ridir.
Geteroziya nazariyasi. 19 asr oxiri 20 asr boshlardan buyon ijtimoiy hayotda, turmushda keskin o‘zgarishlar sodir bo‘lgani insonlar o‘rtasidagi ijtimoiy, diniy, milliy, irqiy tafovutlarning keskin kamayishiga olib keldi. Turli millat vakillarining aralash nikohga kira boshlagani bunga yorqin misoldir. Diniy e’tiqodlar, irqiy farqlar, etnik va milliy xususiyatlar, xarakter, urf-odatlar va xokozolar aralash nikohga hech qanday to‘siq bo‘lolmadi. Hayot tarzi har xil mamlakatlarning xalqlariga xos hususiyatlar ham aralash nikohni to‘xtata olmadi. Mazkur nazariyaga muvofiq psixik dunyodagi qayta qurishlar nasliy belgilar keskin o‘zgarishiga sabab bo‘ldi, natijada farzandlarning o‘sishida kuchayish, jadallashish, akseleratsiya xodisasi vujudga keldi. Biroq mazkur muammoni ilmiy jihatdan atroflicha asoslab berish uchun yuqorida ta’kidlangan omillar etarli emas.
Urbanizatsiya nazariyasi. Jamiyat rivojlanishida shaharlarning roli ortishi bu nazariyaga asos qilib olingan. 19 asrning o‘rtalaridan boshlab qishloq aholisining shaharga ko‘chishi avj oldi, ya’ni aholi orasida migratsiya yoki urbanizatsiya xodisasi yuzaga keldi. SHaharning turmush tarzi, o‘ziga xos hususiyatlari, axborot tarmoqlarining kengligi, madaniyat darajasi, fan-texnika, transport, maishiy xizmat kabi omillar bolalarning aqliy, ahloqiy, jinsiy mihatdan ertaroq voyaga etishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratdi. Qishloq aholisi bilan shahar aholisi yashash muhiti va turmush sharoitlarining yaqinlashishi akseleratsiya jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi, lekin bu omilning o‘zi akseleratsiyaning sababi bo‘la olmaydi.