Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

 
Mavzu bo’yicha savollar: 
1.
Zardushtning vatani qaer? 
2.
Zardushtiylik qanday davrda yuzaga keldi? 
3.
Zardushtiylikning muqaddas kitobi nima? 
4.
Hozirgi paytda zardushtiylik diniga e’tiqod qiluvchilar qaerlarda mavjud? 
5.
Zardushtiylik ta’limoti asoslari nimalardan tashkil topgan? 
6.
Zardushtiylik amaliyoti nimalardan iborat? 
7.
Zartushtiylikda dafn marosimlari qanday? 
5-MAVZU 
 BUDDAVIYLIK
DINI 
REJA: 
1.
Buddaviylik dinining vujudga kelishi. 
2.
Buddaviylik ta’limotining mohiyati. 
6
Мэри Бойс. Зороастрийцы. Верование и обычаи. М., 1988, С4. 

---

34
3.
Markaziy Osiyoda buddaviylikning tarqalishi. 
Tayanch so’z va iboralar
: din, diniy e’tiqod, budda, jaynizm, braxmanizm, 
sansara, draxma, nirvana, karma, “Tripitaka”, hinayana, mahayana, kasta, 
nurlangan, bodxisatva, sanga. 
Ma’lumki, har bir Yangi dinning vujudga kelishi din nuqtai-nazaridan ilohiy 
sabablar, dunyoviy, ilmiy nuqtai-nazardan esa ma’lum bir ijtimoiy, iqtisodiy, 
siyosiy va ma’naviy sabablar zamirida talqin etiladi. Talabalarga mana shu 
sabablarni har birini aniq tushuntirib berish kerak. Ushbu mavzu bo’yicha 
ma’lumotlarni N.F.Nizomiddinovning “Janubi-Sharqiy Osiyo diniy-falsafiy 
ta’limotlari” 
kitobining 
(2006 
yilda 
chop 
etilgan) 
58-75 
betlarida, 
A.V.Norbekovning “Dinshunoslik asoslari” o’quv qo’llanmasining (2008 yilda 
chop etilgan) 90-102 betlarida topish mumkin. 
Buddaviylik dini (sanskrit tilida buddha – osoyishtalikka va buyuk haqiqitga 
erishgan, “ilohiy ilm” nuridan munavvarlik ma’nolarini bildiradi) jahon dinlarining 
ichida eng qadimiysi bo’lib, jahon sivilizatsiyasining qadimgi markazlaridan biri 
bo’lgan Hindistonda miloddan avvalgi VI asrda yuzaga kelgan. Yangi dinning 
vujudga kelishi turli sabablar bilan bog’liq bo’lgan. Miloddan avvalgi VI asrda 
o’nlab knyazliklarga bo’linib ketgan Hindistonda
, 
urug’-qabilachilik aloqalari va 
tartiblarining yemirilishi natijasida, davlat hokimiyatini markazlashtirishga 
harakatlar kuchaygan. Hindiston jamiyatini kastalar(portugal tilida 
casta
– irq, 
urug’, tabaqa)ga bo’linib ketishiga sababchi bo’lgan braxmanizm bunday 
jarayonlarni rag’batlantirmagan. Kastachilikni muqaddaslashtirish bilan birga, 
diniy ta’limot, oliy haqiqat faqat hukmron braxmanlar uchun deb ta’kidlovchi 
braxmanizm jamiyatdagi Yangilanishga to’siq bo’lmoqda edi
.
Shu bois bir-biridan 
sun’iy ravishda ajratib tashlangan kastalarni umumiy maqsad atrofida 
birlashtirishga turtki beruvchi mafkuraga zarurat tug’ilgan.
Talabalarga kastalar haqida kengroq ma’lumot berilsa maqsadga muvoffiq 
bo’ladi. Yuqorida aytib o’tilganidek, kasta so’zi irq, qavm, tabaqa ma’nolarini 
beradi va muayyan kasb bilan shug’ullanadigan, o’ziga xos turmush tarzi, urf-
odatlari, an’analari, tartib-qoidalari va h.k. bilan o’zgalardan ajratilgan va alohida 
yashaydigan ijtimoiy guruhni bildiradi. Kastaga mansublik nasl-nasabga qarab 
belgilangan. Hindistonda kastalar varna deb ataladi. Nikohda ham kuyov yoki 
kelin faqat shu guruh ichidan tanlangan. Kasb, huquq va majburiyatlar meros 
qoldirilgan. Kasta sistemasi pog’onadorlik – ierarxiya tartibida, kastalarning 
muqarrar tengsizligi, “oliy” va “past” tabaqalarga bo’linish asosida qurilgan bo’lib, 
shu nuqtai nazardan quyi kastaga mansub odamlar “xor” va “xazar qilinadiganlar” 
deb hisoblangan. Umuman, kastalarning kelib chiqishi etnik guruhlarning o’zaro 
aloqa jarayonlari taraqqiyoti bilan, ijtimoiy mehnat taqsimotining kelib chiqishi 
bilan, sinfiy jamiyat tarkib topishi jarayonlari bilan bog’liq. Braxmanizm va 
hinduizm dinlari kastachilikni muqaddaslashtirgan.
Hindiston jamiyati quyidagi kastalar bo’lingan edi: 

---

35
1.
Braxmanlar – ruhoniylar, oliy kasta. 
2.
Kshatriylar – xarbiylar. 
3.
Vayshiylar – xunarmandlar. 
4.
Shudralar – jismoniy mehnat bilan shug’ullanuvchi eng quyi kasta.
Hokimiyatni markazlashtirishga harakatlar kuchaygan davrda Hindiston 
jamiyatining boshqa tabaqalarida ham diniy ta’limotlar tafsiloti, ilohiy haqiqatga 
erishish, hayot va o’lim muammolari bilan bevosita tanishishga intilishning 
kuchliligi 
o’sha 
davrda 
ma’naviy 
madaniyatning 
yuksak 
darajada 
rivojlanganligidan dalolat beradi. 
Demak,