Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

ha Haptanxati Yasna 
– «Etti bob Yasna» deb 
nomlangan. Ular orasida olovning muqaddasligi haqida bob bo’lib, zardushtiylik 
urf-odatlari orasida olovga e’tiqod qilish, dinning esa «otashparastlik» deb atalishi 
shunga bog’liq. Binobarin, olov Axura-Mazda nurining quyoshda namoyonligi va 
uning erdagi zarrasi deb hisoblangan. Oliy haqiqat 
Arta 
ham olovda o’z ifodasini 
topgan. Olov haqni nohaqdan, eng oliy gunoh hisoblanmish yolg’onni rostdan 
ajratib bergan. Yolg’on esa chin e’tiqodga xiyonat deb qoralangan. 
Arta
so’zi 
fonetik o’zgarib, dastlab 
atar
, hozir esa 
otash
shaklida ishlatilib kelmoqda. 
Uchinchi kitob 
«Vispered
» deb nomlangan. U 24 bobdan tashkil topgan va 
har bir bob alohida 
karde 
deb atalib, ma’budlar sha’niga o’qilgan duolar va ibodat 
ustida ularga murojaatlar hamda olamni bilishga doir pand-nasihatlardan iboratdir. 
Uni ibodat namozlari yig’indisi ham deyishadi. Ayni paytda u YAsnaga 
qo’shimcha hisoblanadi.
To’rtinchi kitob 
«Yasht»
(gimn) deb ataladi. U Avestoning eng qadimiy 
qatlami bo’lib, 22 bobdan iborat. Har bir bob Axura-Mazdadan boshlab, u yaratgan 
va uning ma’lum vazifalarini bajaruvchi ma’budlar sha’niga aytilgan 
madhiyalardan iborat.
Avestoning bizgacha etib kelmagan kitoblaridan ba’zi qismlari uning yig’ma 
parchalar to’plami 
Kichik Avesto
yoki «
Xo’rdak Avesto
» kitobida jamlangan. 
Masalan, Exrpatastan kitobidan 
mo’badlar
(kohinlar) uchun qonun-qoidalar, diniy 
boshqaruv tizimiga xos ma’lumotlarga oid qismlari, Nirangastan – diniy-
mavsumiy, ijtimoiy marosimlar tartib-qoidalari qismi, 20-
nask
da jonning u 
dunyodagi ahvoli haqidagi qismi va boshqalar shu kitobda saqlangan. 
Avesto haqida eng muhim manba IX asrga oid «Dinkard» (din amallari) 
asaridir. Unda Avestoning 21 kitobi to’la ta’riflab berilgan. Bu ta’riflar savobli 
ishlar yo’riqnomasi, diniy marosimlar va rasm-rusumlar qoidasi; zardushtiylik 
ta’limoti asoslari; dunyoning Axura-Mazda tomonidan yaratilishi; oxirat kuni va 
undagi hisob-kitob; falakiyot; ijtimoiy-huquqiy qonun-qoidalar; Zardushtning 
tug’ilishi va bolaligi; haq yo’lini tutish; jamiyat a’zolarining haq-huquqlari; devlar, 
jinlar kabi yovuz kuchlarga qarshi o’qiladigan duolar, amallar va boshqalardan 
iboratdir.
Zardushtiylik dini haqida fransuz olimi Anketil-Dyuperron juda qimmatli 
ma’lumotlar qoldirgan. Masalan, Anketil-Dyuperron 1755 yilda Hindistonga ilmiy 
safar qilib, u erdagi zardushtiylar orasida uch yil yashagan, ularning ibodatlari, urf-
odatlarini yaxshi o’rgangan va Avestoni fransuz tiliga tarjima qilgan. Uch jildlik 

---

33
tarjima 1771 yilda nashr etilgan. Ayni paytda, shuni ham ta’kidlash joizki, 
olimlarimizning fikricha, Avesto G’arbiy Evropa, Eron va Hindiston tillari orqali 
bizga etib kelgani uchun undagi nomlar, atamalar aksariyat hollarda asliga to’g’ri 
kelmaydi. Avestoda turkona jihatlar kam qolgan. 
Hozirgi kunda zardushtiylikka e’tiqod qiluvchi diniy jamoalar mavjud. Ular 
Hindistonning Mumbay (Bombey, G’ujarot shtatlarida; 115 ming kishiga Yaqin), 
Pokiston, Shri Lanka, Buyuk Britaniya, Kanada, AQSH, Avstraliya va Eronning 
(Tehronda 19 ming kishidan ortiq) ba’zi chekka viloyatlarida saqlanib qolgan. 
Eron Islom Respublikasida zardushtiylik diniga e’tiqod qilish qonun tomonidan 
ruxsat etilgan. Mumbayda zardushtiylarning madaniy markazi Koma nomidagi 
institut faoliyat olib boradi. Undan tashqari Mumbayda homiy Dxalla raisligida 
dunyo zardushtiylari madaniyati fondi ishlab turibdi. 1960 yilda zardushtiylarning 
I umumjahon kongressi Tehronda o’tkazildi. Keyingi kongresslar Bombeyda 
o’tkazildi. 
Talabalarga zardushtiylik dinini ma’naviy me’rosimiz asoslaridan biri 
ekanligi, shu bilan birga jahon madaniyati shakllanishiga ulkan hisasa 
qo’shganligini alohida ta’kidlashimiz lozim. Ingliz olimasi Meri Boys shunday 
deydi: «Zardushtiylikning ulug’vor va original ta’limotlari butun Yaqin Sharq 
hududiga ta’sir etib, uning asosida iudaizm rivojlangan, xristianlik va islom paydo 
bo’lgan”, shuningdek, buddizmning maxayana oqimi ham zardushtiylikdan 
oziqlangan. “Shuning uchun, – deydi u, – jahon dinlarining barcha jiddiy 
tadqiqotchilari zardushtiylikni o’rganadilar”
6
. 
Zartushtiylikni o’rganish hozirgi kunlarda ham faol olib borilayapti. 
Talabalarga shuni ta’kidlash kerakki, bu sohadagi tadqiqotlar O’zbekiston uchun 
alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki milliy qadriyatlar va ko’p qatlamli diniy 
tajribada mazkur dinning tutgan o’rni beqiyosdir.