Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti buxoro

nash 
(arab tilida - bekor qilish 
degan ma’noni anglatadi) nazariyasi ishlab chiqilgan. Mazkur nazariya bo’yicha 
Qur’onda 
nash
(bekor qiluvchi) va 
mansub
(bekor kilinuvchi) oyatlar mavjud. 
Keyinroq ijod etilgan oyatlar (
nosih
), ilgarigi, mazmunan qarama-qarshi bo’lgan 
oyatlar (
mansub
)ni inkor etadi. Qur’onning 40dan ortiq suralarida ziddiyatlar, 
qarama-qarshiliklar mavjudligi qayd qilingan.
36
36
Нарбеков А.В. Диншунослик асослари: Ўқув қўлланма. Т., 2008. – 175-бет. 

---

83
O’z mazmuniga ko’ra, Qur’on turli qonun-qoidalar majmui, an’ana va udumlar, 
afsona va rivoyatlardan iborat bo’lib, ularning ko’pchiligi arab aholisi o’rtasida keng 
tarqatilgan. Quronda asosan yakkayu-Yagona yaratuvchi xudo - Alloh va uning 
irodasiga so’zsiz itoat etish lozimligi haqida gapiriladi. Qur’onga binoan, Alloh 
olamni olti kun davomida, ya’ni birinchi kun samoni, ikkinchi kun Kuyosh, Oy, 
yulduzlar va shamolni, uchinchi kun erda va suvda yashovchi turli maxluqlar, 
shuningdek osmonda yashovchi farishtalar va havoni, to’rtinchi kun suvni (barcha 
maxluqlarga taom belgilagan va shu kundan e’tiboran uning irodasiga binoan, 
daryolar oqa boshlagan), beshinchi kun jannatni, oltinchi kun Odam Ato va 
Momo Havolarni yaratgan. Shanba kuni esa hech narsa yaratilmagan, barcha ishlar 
yakunlangan bo’lib, olamda osoyishtalik va uyg’unlik hukm surgan. 
Qur’onga ko’ra, Alloh etti olamni yaratib, ularni ustma-ust joylashtirgan. Eng 
quyi olamda Quyosh va Oyni mustahkamlagan. So’ng u erni odamlar oyog’i 
ostiga gilam kabi to’shagan va uning surilib ketmasligi uchun ustiga tog’larni 
bostirib qo’ygan. Insonni yaratish xudoning faoliyatidagi eng oliy ish 
hisoblanadi. Alloh dastlab barcha go’zal narsalarni, keyin odamni yaratishga 
kirishgan. U inson jismini tuproq va loydan yasab, muayyan tuzilish ato 
etgan, so’ng ko’z, quloq, yurak bilan to’ldirib, muqaddas ruhiy hayot 
bag’ishlagan. 
Qur’on matni mazmunini tushunish asrlar davomida qiyinlashib borgan. 
Muqaddas kitobni tafsir qilish (izohlash) an’anasi muammoni yanada 
murakkablashtirgan. Tafsirning xilma-xil tiplari mavjud. Ularning eng 
asosiylari qadimgi rivoyatlarga, ilk sharhlarga tayanib tafsirlash, ilohiyotga 
asoslanib, Qur’onni ichki ziddiyatlardan xoli, an’anaviy kurashlar bilan 
tushunib bo’lmasligiga asoslanib ratsional tafsir qilish, muqaddas kitobning 
mazmunini tushunishni darajalovchi tafsir. Bunda kishining ma’naviy 
barkamolligi va tushunchasiga katta e’tibor berilgan. Qur’onning matnini tafsir 
qilish uni ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotga
 
moslashtirishga 
imkon bergan. 
3. Islomning muqaddas manbai — Qur’oni Karim ijtimoiy hayotdagi 
o’zgarishlarga to’liq javob berish imkoniyatiga ega emas edi. Shu tariqa pand-
nasihatlar yig’indisi — 
sunnat
(arabchada as-sunna, ko’plikda sunan — odat, 
an’ana, xatti-harakat tarzi kabi ma’nolarni anglatadi) vujudga kelgan. Islomda 
sunnat ahamiyati jihatdan Qur’ondan keyin turadi. U Muhammad (SAV)ning 
so’zlari va xatti-harakatlari bayon qilingan muqaddas rivoyatlardan iborat. 
Sunnat VII asrning o’rtalarida vujudga kelgan. 
Sunnat