Toshkent kimyo-texnologiya instituti yangiyer filiali

Rostlagichlarni tanlash
Rostlagichlar quyidagilarga qarab tanlanadi:
- Tashqi manba energiyasi turiga qarab ( elektr pnevmatik gidravlik)
- Chiqish signali harakteriga qarab ( uzluksiz, diskret);
- Rostlash qonuniga qarab (pozitsion-P3, proporsional-P, integral-I, proporsional integral-PI, proporsional integral diffrensial-PID ).
Bu rostlagichlar yordamida avtomatik rostlash tizimlari (ARS) quriladi. Turtki bo’yicha ARS, cheklanish bo’yicha va kombinatsiyali ARS lar mavjud.
Rostlash tizimining sifati ko’p jihatdan jarayonning rostlash tasir kanalini to’g’ri tanlanganligidan, hamda rostlash qonunini to’g’ri tanlanganligiga bog’liq.
Rostlagich tanlashni bir konturli rostlash tizimidan va eng sodda rostlash qonunidan boshlanadi, so’ngra rostlash qonunini murakkablashtirib borib, kerakli rostlash sifatiga erishiladi. Agar rostlash sifati bir konturli rostlashda talabga javob bermasa unga ko’p konturli rostlash tizimini qo’llash tahlil qilinadi.

GOST 21-208-2015 xalkaro standart bo‘yicha xarfli shartli belgilanishlar quyidagi jadvalda keltirilgan:

Xarfli begilanishlar	O‘lchanadigan kattalik		Ulchov asbobining funksional belgilari
	Asosiy belgilanishi	Aniqlik kirituvchi qo‘ushimcha belgilanishi	Axborotni ko‘rsatilishi	Chiqish signalini ishlab chiqish	Qo‘shimcha qiymatlar
A	Sifat, tarkib va konsentratsiyani ifodalaydigan kattalikni taxlil qiluvchi		Signallovchi
V	Alanga , yonuvchi
S				Avtomatik rostlash, boshqarish
D		Farki
E	Kuchlanish			Sezgir element
F	Sarf	Nisbat
G			Birlamchi (joyida) o‘lchov asbobi
H	Qo‘lda ta’sir etuvchi				Tepa chegara
I	Tok		Ko‘rsatuvchi asbob
J	Elektr quvvati	Avtomatik yoqib o‘chirish
K	Vaqt, vaqt dasturi			Boshqarish stansiyasi
M
N
O
P	Davlenie, vakuum
Q	Miqdor	Vaqt bo‘yicha integrallash
R	Radioaktivlik		Registratsiya
S	Tezlik, chastota	Xavfsizlikni o‘z-o‘zidan ishlab ketuvchi qurilmasi		Yoquvchi, o‘chiruvchi yoqib o‘chiruvchi va blokirovkalovchi qurilma
T	Temperatura			Signal o‘zgartirgich
V	Vibratsiya
W	Og‘irlik, kuch, massa
X			Yordamchi kompyuter qurilmalari
Y	Xolat, voqea			Oraliq signal o‘zgartirgich
Z	O‘lcham, siljish	Xavfsizlikning instrumental tizimi, PAZ

Margarin ishlab chiqarish liniyasining mashina-apparaturaviy sxemasi
Texnologik liniyani tuzilishi va ishlash prinsipi. Laboratoriya tekshiruvlaridan о‘tgan va sifati aniqlangandan xom sut markazdan qochma tipdagi о‘zi sо‘ruvchi elektronasoslar 1 yrdamida, sarf о‘lchash asbobi 2 va filtr 3 о‘rnatilgan texnologik quvurlar orqali ishlab chiqarishga uzatiladi. Tozalangan xom sut plastina yuzali sovutish uskunasida 4 sovutiladi va rezervuarga 5 yuklanadi. Tvorog ishlab chiqarish uchun sut rezervuardan 5 nasos 6 vositasida bosimni tenglashtiruvchi bachokka 7 beriladi, undan esa nasos 6 bilan plastina yuzali pasterizatsiyalash-sovutish uskunasining 8 rekuperatsiya seksiyasiga 34÷40 S haroratgacha qizdirish uchun haydaladi. Qizdirilgan sut qaymoq ajratuvchi separatorga 9 kelib tushadi va unda yog‘sizlantirilgan sutga va tarkibida yog‘ning massaviy ulushi 50÷55 % dan kam bо‘lmagan qaymoqqa ajratiladi. Hosil bо‘lgan qaymoq dastlab oraliq idishga 10 beriladi, sо‘ngra nasos 11 bilan plastina yuzali pasterizatsiyalashsovutish uskunasiga 12 uzatiladi. Bu uskunada qaymoq 85÷90 S haroratda va 15÷20 sekund mobaynida pasterizatsiyalanadi, sо‘ngra 2÷6 S haroratgacha sovutiladi va tvorog bilan aralashtirilguncha, vaqtincha saqlab turish uchun qobiqli rezervuarga 13 yо‘naltiriladi.
Yog‘sizlantirilgan (yog‘ning massaviy ulushi 0,05 % dan ortiq bо‘lmagan) sut separatordan 9 plastina yuzali pasterizatsiyalash-sovutish uskunasiga 8 beriladi. Bu uskunada dastlab sut 75÷80 S haroratda va 15÷20 s davomida pasterizatsiyalanadi. Pasterizatsiyalash harorati sut lahtasining fizikkimyoviy xossasiga ta’sir kо‘rsatadi. Lahta xossalarining о‘zgarishi, о‘z navbatida, tayyor mahsulotning sifati va chiqish miqdorida о‘z aksini topadi. Misol uchun, agar pasterizatsiyalash harorati past bо‘lsa hosil bо‘ladigan lahta yetarli darajada zich bо‘lmaydi, chunki zardob oqsillari ajratilib olinadigan zardob tarkibiga amaliy jihatdan tо‘la о‘tib ketadi va natijada tvorogni chiqish miqdori pasayadi. Pasterizatsiyalash haroratining kо‘tarilib borishi bilan lahta hosil qilishda ishtirok etuvchi zardob oqsillarining denaturatsiyalanishi ortadi. Bu paytda hosil bо‘ladigan lahtaning mustahkamligi ortib, namlikni ushlab qolish xususiyati kuchayadi. Mazkur holat zardob ajralib chiqish intensivligining kamayishiga sabab bо‘ladi va tayyor mahsulotning chiqish miqdori ortadi. Sut lahtasini pasterizatsiyalash va qayta ishlash rejimlarini rostlash hamda achitqi shtammlarini tanlash yо‘li bilan zaruriy reologik va nam ushlash xossalariga ega bо‘lgan lahta hosil qilish mumkin. Pasterizatsiyalangan sut plastina
yuzali pasterizatsiyalash-sovutish uskunasining 8 retsirkulyatsiya seksiyasida ivitish haroratigacha sovutiladi (yilning issiq paytlarida 26÷30 S gacha, sovuq davrlarda esa - 28÷32 S gacha). Sovutilgan sut aralashtirish moslamasi bilan ta’minlangan qobiqli apparatga 15 unga achitqi qо‘shish uchun yо‘naltiriladi. Tvorog ishlab chiqarish uchun achitqi rezervuarda 14 sut kislota hosil qiluvchi mezofil streptokoklarning toza kulturasi asosida tayyorlanadi va nasos 11 bilan qurilmaga 15 muayyan dozalarda uzatiladi. Shundan sо‘ng, bu qurilmaga kalsiy xlorid va shirdon fermenti hisoblangan miqdorlarda ketma-ket tartibda beriladi. Bu komponentlar sutga uni uzluksiz aralashtirib turilgan holatda qо‘shiladi. Achitqi qо‘shilgan sut 10÷15 minut davomida muntazam aralashtirilib turiladi, sо‘ngra zaruriy kislotalik kо‘rsatkichiga ega bо‘lgan lahta hosil bо‘lguncha tinch holatda qoldiriladi. Sutni ivitish jarayoni yakunlanganligi lahtani aktiv kislotaligi bо‘yicha aniqlanadi. Sut lahtasining aktiv kislotalik kо‘rsatkichi rN 4.4÷4.5, zardobning titrlanadigan kislotaligi 60÷70 T yoki lahtaning titrlanadigan kislotaligi 90÷110 T chegaralarda bо‘lishi lozim. Kislotaligi past bо‘lgan lahtani separatsiyalash paytida separator 19 soplosi tiqilib qolishi mumkin. Sutni ivitish davomiyligi 8÷10 soatni tashkil etadi. Tayyor lahta 5÷10 minut davomida obdon aralashtiriladi, sо‘ngra nasos 16 vositasida plastina yuzali pasterizatsiyalash-sovutish uskunasiga 17 uzatiladi. Faqat sut lahtasi uchun mо‘ljallangan bu uskunada uning tarkibidan zardobni yaxshi ajratib olish uchun u 58÷62 S haroratgacha qizdiriladi. Shundan sо‘ng lahta 25÷32 S haroratgacha sovutiladi va shu sababdan u zardob va oqsilli qismlarga tо‘liq ajraladi. Sovutish uskunasidan 17 lahta sim tо‘rli filtr 18 orqali tvorog ajratuvchi separatorga 19 bosim ostida beriladi va bu jihozda tvorog va zardobga ajratiladi. Sut lahtasidan zardobni intensiv tarzda ajralib chiqishini oldini olish maqsadida separatorning 19 ish jarayonida qurilmadagi 15 aralashtirgich davriy tarzda ishlatib turiladi. Barcha turdagi parxezbop yumshoq tvorog ishlab chiqarishda yog‘sizlantirilgan tvorog tarkibidagi namlikning massaviy ulushi 80 % dan ortiq bо‘lmasligi kerak. Hosil bо‘lgan yog‘siz tvorog bir vintli nasos 20 vositasida, uni 12÷16 S haroratgacha sovutish maqsadida 21 sovutkichga uzatiladi.
Tvorog tayyorlashda yog‘siz tvorog sovutkichdan 21 qadoqlash mashinasining 23 qabul qiluvchi bunkeriga bevosita, aralashtirgichga 22 tushirilmasdan, kelib tushadi. Shundan sо‘ng iste’mol idishlariga joylashtirilgan tvorog 4÷8 S haroratgacha sovutiladi. Yog‘li tvorog ishlab chiqarish paytida sovutilgan tvorog aralashtirgichga 22 yо‘naltiriladi. Bu mashinaga sig‘imli idishdan 13 nasos-dozator 11 vositasida pasterizatsiyalangan va sovutilgan qaymoq ham beriladi va ular obdon aralashtiriladi. Tayyor tvorog mashinalarda 23 qadoqlanadi va sovutish kamerasiga 1÷8 S haroratgacha qо‘shimcha sovutish uchun yо‘naltiriladi.