Toshkent moliya instituti b. I. Nurmuxamedova, sh. K. Xamdamov davlat moliyasi



Yüklə 3,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə43/205
tarix07.01.2024
ölçüsü3,44 Mb.
#209722
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   205
Давлат молияси Дарслик- (2)


 
nazorat funksiyasi. 
8.2-rasm. Davlatbyudjetining funksiyalari
28
 
 
27
Malikov T.S., Xaydarov N.H.Davlat byudjeti.O‘quv qo‘llanma– T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2007. 5-bet 
28
Nurmuxamedova B.I.O‘quv qo‘llanma. T.: IQTISOD-MOLIYA. 2018. 19-bet.
Iqtisodiyotni tartibga 
solish va boshqarish 
funksiyasi
Davlat byudjeti orqali davlat tomonidan kafolatlangan 
ijtimoiy xizmatlar, jamiyatning ijtimoiy ehtiyojlari 
mablag‘ bilan ta’minlanadi 
Ijtimoiy
funksiyasi
Davlat byudjeti orqali iqtisodiy jarayonlar tartibga 
solinadi, iqtisodiyot tarmoqlari va markazlashgan 
investitsiyalar moliyalashtiriladi,xo‘jalik subyektlari va 
davlat o‘rtasidagi taqsimlash nisbatlari belgilanadi 
Davlat byudjeti orqali jamiyatda yaratilgan yalpi ichki 
mahsulot va milliy daromadning qiymati jamiyatdagi 
umumiy ehtiyojlarni qondirish zaruriyati tufayli qayta 
taqsimlanadi 
YaIM qiymatini qayta 
taqsimlash funksiyasi
Mablag‘larning byudjetga kelib tushishi, byudjet 
ajratmalarining ishlatilishi, byudjet intizomiga rioya 
qilinishi, byudjetdan mablag‘ oluvchilarning xo‘jalik 
moliyaviy faoliyati nazorat qilinadi
 
Nazorat 
funksiyasi
Davlat byudjetining 
funksiyalari


95 
Yalpi ichki mahsulot qiymatini qayta taqsimlash funksiyasi. 
Davlat byudjeti 
mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulot va uning tarkibiga kiruvchi milliy 
daromadning qiymatini qayta taqsimlashda o‘zining qayta taqsimlash funksiyasi 
bilan ishtirok etadi. Bunday qayta taqsimlash jarayonlari natijasida yaratilgan 
YaIMning qiymatidan to‘lanadigan soliqlar va soliq xarakteridagi boshqa majburiy 
to‘lovlarning to‘lanishi asosida byudjet daromadlari shakllanadi. Byudjet 
daromadlari davlat markazlashgan moliyaviy resurslarining bir qismi sifatida, 
davlatning funksiyalarini bajarish uchun sarflanadi. Ular pul mablag‘lari 
jamg‘armalarini 
shakllantirish 
jarayonida 
vujudga 
keladigan 
iqtisodiy 
munosabatlarni o‘zida ifoda etadi va turli darajadagi hokimiyat organlarining 
ixtiyoridagi markaziy va mahalliy byudjetlarga kelib tushadi. O‘zbekiston 
Respublikasida har yili davlat byudjeti orqali mamlakat YaIMining 24-25 foizi 
qayta taqsimlanadi. Davlat maqsadli jamg‘armalari bilan birga hisoblaganda esa bu 
ko‘rsatkich bugungi kunda 34-35 foizni tashkil etmoqda. 
Iqtisodiyotni tartibga solish va boshqarish funksiyasi. 
Soliqlar va byudjet 
xarajatlari orqali byudjet 
iqtisodiyotni tartibga 
solish, 
investitsiyalarni 
rag‘batlantirish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning hal qiluvchi va 
muhim quroli bo‘lib xizmat qiladi. Bunda byudjet mablag‘lari hisobidan 
iqtisodiyotning ilg‘or tarmoqlari – aviasozlik, kosmik dasturlar va loyihalar, atom 
sanoati, energetika va mashinasozlik sanoatlari kabilar qo‘llab-quvvatlanadi. 
Samaradorligi yuqori bo‘lgan va o‘zini tez qoplovchi loyihalarni davlat tomonidan 
qo‘llab-quvvatlash ham muhimdir. Lekin davlat byudjetining bu funksiyasidan 
orqada qolayotgan va qoloq ishlab chiqarishlarga moliyaviy yordam berish kabi 
o‘tmishda mavjud bo‘lgan va o‘zini oqlamagan maqsadlarda foydalanish 
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlashga, ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirishga jiddiy putur etkazishini unutmaslik lozim.
Davlat byudjetining ijtimoiy funksiyasi. 
Davlat ijtimoiy siyosatini amalga 
oshirishda davlat byudjeti katta o‘rin egallaydi. Davlatning ijtimoiy kafolatlari 
doirasidagi xizmatlarni ko‘rsatadigan ta’lim, sog‘liqni saqlash, fan, madaniyat 


96 
sohalarini mablag‘ bilan ta’minlash, aholining kam ta’minlangan qatlamlarini 
(pensionerlar, nogironlar, bolalar, kam ta’minlangan oilalar) ijtimoiy himoya qilish 
- ijtimoiy siyosatning ustuvorliklari hisoblanadi. Bundan tashqari, madaniyat 
sohasi keng ma’nodaiqtisodiy taraqqiyotning muhim komponentlaridan biridir, bu 
borada jamiyat a’zolarining imkoniyatlarini rivojlantirish taraqqiyotning 
harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Shunday ekan, bu yo‘nalishdagi davlat 
tadbirlarini mablag‘ bilan ta’minlashda davlat byudjetining ijtimoiy funksiyasi 
yanada yaqqolroq namoyon bo‘ladi. 
 
Davlat byudjetining nazorat funksiyasi 
orqali byudjet daromadlarining 
shakllanishi, byudjet mablag‘larining oqilona va maqsadga muvofiq ishlatilishi, 
byudjetdan mablag‘ oluvchilarning moliya-xo‘jalik faoliyati, ular tomonidan 
byudjet qonunchiligiga rioya qilish holati, yalpi ichki mahsulot va milliy 
daromadning taqsimlanish va qayta taqsimlanish nisbatlari nazorat qilinadi. Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida davlat moliyaviy resurslarining shakllanishi va ishlatilishi 
ustidan nazoratning zarurligi va ahamiyati yanada ortib bormoqda. 
Xulosa qilib aytganda, davlat o‘z funksiyalarini bajarishi, shuningdek, 
taraqqiyotning u yoki bu bosqichida uning oldida turgan strategik maqsadlarni 
amalga oshirish uchun mamlakatda yaratilgan moliyaviy resurslarning ma’lum bir 
qismini o‘z qo‘lida to‘plamog‘i obyektiv zaruriyatdir. Shu bilan birga
mablag‘larni davlat moliyasi orqali qayta taqsimlash ko‘lami ko‘p jihatdan 
mamlakat iqtisodiyotining holati va rivojlanish darajasiga, davlatning iqtisodiy 
jarayonlarga aralashish ko‘lamlariga, ijtimoiy sohadagi davlatning majburiyatlari 
ko‘lamiga, 
aholini 
davlat 
tomonidan 
qo‘llab-quvvatlash 
dasturlarining 
qamrovliligiga bog‘liq. Milliy iqtisodiyotni boshqarish va taribga solishda, 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlashda, har bir davrning ustuvor taraqqiyot 
vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishda davlatning boshqa iqtisodiy instrumentlari 
qatori, davlat byudjeti ham muhim ahamiyat kasb etadi va ma’lum vazifalarni 
bajaradi. Lekin bu vazifalarning samarali bajarilishi tegishli byudjet 
mexanizmining ishlab chiqilishini va samarali ishlashini taqozo etadi. 


97 

Yüklə 3,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   205




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin