Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
Ilmiy investitsion faoliyatining bosqichlari
Yüklə 1,22 Mb.
|
|
Ilmiy investitsion faoliyatining bosqichlari
8 Innovatsiyaning tovar sifatida o‘ziga xosliklarini ilmiy - texnikaviy natija olishdagi noaniqlikning yuqori darajada bo‘lishi, moliyalashtirishning alohida xususiyatga ega bo‘lishi bilan, ya‘ni xarajatlar va natijalar o‘rtasidagi vaqt jihatidan uzilish yuz berishi tahlikasi bilan, talabning noaniqligi bilan belgilanadi. 8 А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшее образование. 2010 – C. 13. 16
ogohlantiruvchi rol o‘ynaydi. Innovatsion korxona (IK) uchun innovatsiyalarga undovchi motivlar ichki va tashqi motivlarga bo‘linadi. Innovatsion faollik uchun ichki rag‘bat IK mahsulotining bozordagi raqobatbardoshligini oshirish maqsadida eskirgan uskunalarni almashtirish zaruratidir. Bozor munosabatlari yaxshi rivojlanmagan, ayniqsa iqtisodiy inqiroz sharoitida innovatsiyalar uchun hal qiluvchi rag‘bat davlatning iqtisodiy siyosati bilan shartlangan tashqi rag‘batdan iborat bo‘ladi. Jahon iqtisodiyotining fan - texnika taraqqiyotidagi yangi bosqichga o‘tishi innovatsion faollikni kuchaytirishni va yangiliklarga nisbatan bilimlar va texnikani bozor bilan bog‘lovchi yangicha yondashuvni qo‘llashni talab qilmoqda. XX asrning 90-yillarida raqobatlashuvchi, mustaqil xo‘jalik yuritish subyektlarining innovatsion faoliyati bilan iqtisodiy muhitning o‘zaro ta‘sirlashuv jarayoniga yangi tendensiyalarni olib kirdilar. Buning misoli sifatida Gary Hamelning 1998 yilda «Sloan Management Review»da yozgan so‘zlarini keltirsak bo‘ladi: «Yaqin kelajakda tashkilotlar o‘z yo‘nalishini va ishlab chiqarish jarayonini o‘zgartirishi lozim. Buning yo‘li bitta yoki innovatsiya kiritish, yoki bozorni tark etish!» 9 Buning oqibatida mazkur korxonalar o‘zlarining shu sohadagi xatti-harakatlari stereotiplarini ko‘p jihatdan o‘zgartirishga majbur bo‘ldilar. Aynan innovatsiyalar iqtisodiy o‘sishning bosh omili sifatida ko‘p yillar mobaynida hukmronlik qilgan investitsiyalarni birmuncha siqib chiqargan holda zamonaviy fan - texnika inqilobining nazariy senariylari va amalda ro‘yobga chiqarishda bosh rollarni ijro etmoqdalar. Hozirgi vaqtgacha rossiyalik iqtisodchilarning kengaytirilgan takror ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan nazariyalarida qoida bo‘yicha kapital qo‘yilmalar hajmining o‘sib borishini FTT ning va umuman iqtisodiy o‘sishning asosiy sharti sifatida qaralmoqda. Biroq yangiliklar ahamiyatining keskin oshib ketishi birinchi galda bozordagi vaziyatning o‘zgarishi, ya‘ni raqobatning xususiyati, odatiy statik 9 Dr.Borut Likar, «Innovation Management», Koron plusd . -Institute for Innovat ion and Technology,2013-p.15. 17
innovatsiyalar va bozorning hozirgi bosqichdagi o‘zaro ta‘sirlashuv xususiyatlarini belgilab beradi. Yangilik - bu shunday tovarki, uni bevosita qo‘l bilan ushlab ko‘rish yoki fizik jihatdan o‘lchash mumkin emas. Muayyan minimal darajadagi ilmiy (ayniqsa matematik) bilimlarga ega bo‘lmay turib hamda o‘z kasbining bilimdoni va zarur axborotdan xabardor bo‘lmagan holda undan foydalanishning iloji yo‘q, oldindan tegishli tayyorgarliksiz va qayta o‘qishsiz uni ro‘yobga chiqarib bo‘lmaydi. Bunday tovarning o‘ziga xos jihati uning daromadlarni cheklanmagan holda ko‘paytira olish (multiplikatsiyalash) qobiliyatidir. Intellektual tovar - tegishli huquqiy shaklda himoyalangan, qonuniy egasi tomonidan unga nechta xaridor topilsa, shuncha marta sotilishi mumkin bo‘lgan axborot, ixtiro, nou-xau va hokazolardir. ―Bilimga qilingan investitsiyalar eng katta daromad olib keladi‖ Benjamin Franklin. 10 Innovatsion mahsulot-mahsulotli innovatsiyalarni joriy etish natijasi, yangi (qaytadan joriy etilgan) yoki takomillashtirilgan mahsulotlar, shuningdek, yangi yoki ancha takomillashtirilgan ishlab chiqarish uslublariga asoslangan mahsulotlardir (boshqa innovatsion mahsulotlar). Stiv Djobsni aytishicha: «Odamlarni so‘roq qilib yangi mahsulot ishlab chiqarib bo‘lmaydi. Chunki odamlar o‘zlariga nima kerakligini bilishmaydi» 11 Boshqa innovatsion mahsulot jarayonli innovatsiyalarni tatbiq etish natijasi sanaladi. U boshqa mamlakat yoki korxonalarning ishlab chiqarish amaliyotida ilgari qo‘llanilgan va texnologik ayirboshlash (patentsiz litsenziya, nou-xau, injiniring) yo‘li bilan ommalashtirilgan yangi yoki takomillashtirilgan ishlab chiqarish uslublarini joriy etishdagi ilg‘or tajriba negizida tayyorlangan mahsulotni o‘z ichiga oladi. Innovatsion jarayon - bu ilmiy bilimlarni innovatsiyaga aylantirish jarayoni bo‘lib, uni innovatsion g‘oyadan muayyan mahsulot, texnologiya yoki xizmat 10 Dr.Borut Likar,«Innovation Management», Koron plusd . -Institute for Innovat ion and Technology, 2013- p.41. 11 TheNewYorkTimes, 2011 18
pishib yetiladigan va amaliy foydalanish jarayonida ommalashtiriladigan hodisalarning izchil ketma - ketligi sifatida tavsiflash mumkin. FTT dan farq qilgan holda, innovatsion jarayon joriy etish bilan, ya‘ni yangi mahsulot, xizmatning bozorda ilk bor paydo bo‘lishi yoki yangi texnologiyani loyihaviy quvvatgacha yetkazish bilan tugallanmaydi. Mazkur jarayon uzluksiz bo‘lib, joriy etishdan so‘ng ham to‘xtamaydi, chunki yangilik ommalashgani (diffuziyalangan) sari takomillashib boradi, samarasi ortib, ilgari ma‘lum bo‘lmagan iste‘mol xossalarini kasb etadi. Innovatsion faoliyat - ishlab chiqarilayotgan mahsulot (tovar, xizmat) nomenklaturasini kengaytirish va yangilash, sifatini yaxshilash uchun, ularni tayyorlash texnologiyasini takomillashtirgan holda joriy etish hamda ichki va tashqi bozorlarda samarali sotilishi uchun ilmiy - tadqiqot natijalari va ishlanmalardan foydalanish hamda tijoratlashtirishga qaratilgan faoliyatdir. Innovatsion faoliyat deganda g‘oyalarni yangi va takomillashtirilgan mahsulotlarga aylantirish jarayoni tushuniladi. Innovatsion faoliyat o‘z ichiga ilmiy, texnologik, tashkiliy va moliyaviy chora tadbirlarni qamrab oladi. 1.3-rasm. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|