Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
Janjal sotsial rivojlanishning omili sifatida
Yüklə 1,22 Mb.
|
|
11.5.
Janjal sotsial rivojlanishning omili sifatida Birorta ham tashkilotda mutlaqo bir xil manfaat va qadriyatlarga ega bo‘lgan ikki odamni topolmaysiz. Birgalikdagi faoliyat esa hamkorlikni taqozo etadi va faqat ish holdagina u muvoffaqiyatli bo‘lishi mumkin. Manfaatlar va qadriyatlar o‘zaro bir-birini tushunmagan, kelishilmagan, hollarda hamkorlik mavjud bo‘lmaydi. Ammo amaliyotda hamkorlikka putur yetkaziladigan, kommunikatsiyalar samarasini pasaytiradigan, boshqaruvni murakkablashtiradigan, nizolarning vujudga kelishini kuzatish mumkin. Nizo-bu manfaatlar, pozitsiyalar, qadriyatlarning antogonistik to‘qnashuvi, bu shaxs yoki guruhning manfaatlarini ro‘yobga chiqarishiga ahamiyatli darajada to‘sqinlik qiluvchi yoki cheklab qo‘yuvchi xatti-harakatlari, xulqidir. Boshqaruvda nizolar ikkiyoqlama rol o‘ynaydi. Ular tashkilotni barbod qilishi, boshqaruvning samaradorligini pasaytirishi, ammo ayrim holatlarda ijobiy rol o‘ynashi ham mumkin. Ular yashirin salbiy jarayonlarni, ixtilof (kelishmovchilik) lar va ularni o‘zgartirish tendensiyalarni, ko‘rinmas to‘siq (suv ostidagi toshlar) larni ko‘rsatib beradi. Lekin ularning mumkin bo‘lgan ijobiy roli nafaqat axborotlarni ―berishdan‖, balki innovatsiyalarni o‘tkazish uchun to‘sqinlik qiladigan uyumlarni tozalash xususiyatidan iborat. G‘arb sotsiologiyasi ijtimoiy nizoga jamiyat taraqqiyotining omili sifatida qaraladi. G.Spenser ijtimoiy nizoning yuzaga kelishini muqarrar hodisa deb hisoblaydi va unga ijtimoiy rivojlanish uchun rag‘bat sifatida qaraydi. G.Zimmelning fikriga ko‘ra ijtimoiy nizo-bu psixologik sabablarga ega bo‘lgan munozara (bahslashuv ) turidir. R.Park ijtimoiy nizoga ijtimoiy ta‘sirlashuvning zarur turi sifatida qaragan. Ijtimoiy nizo nazariyasining muallifi R.Darendorf ijtimoiy nizo har qanday jamiyatda ―hukmronlik-bo‘ysunish‖ munosabatlarining murakkab tizimi mavjudligining natijasidir deb hisoblagan. Jamiyat nizoni bostirishga uringan (uni hal qilmagan) taqdirda u keskinlashadi, ayni paytda nizoni ratsional tartibga solinishi uni boshqarish usulidir. Ushbu tamoyil demokratik tipdagi jamiyatning 284
bartaraf etishdan emas, balki ularni tartibga solishning usullarini topishdan iborat.Birgalikdagi ijodning sotsial jarayoni o‘zgaruvchanlarining o‘zaro hamkorligi natijasida beqaror dinamik muvozanat vujudga keladi. Yakka shaxslar va guruhlarni o‘zaro bog‘liqligi tasodifiy o‘zgaruvchanlikka qarama-qarshi determinatsiyalangan munosabatlarni paydo bo‘lishidan iboratdir. Ushbu nuqtai nazardan sotsial o‘zaro bog‘liqlik, tarkibiy qismlar, ichki va tashqi muhit, o‘rtasidagi belgilangan tartibni bildiradi. Masalan, kontsepsus (umumiy rozi bo‘lishlik) ichki muvozanatni namoyon bo‘lishlaridan biridir, bu ichki tartib tashqi muhitga nisbatan esa ham jamoaviy aqlli yaratish va ham guruhga guruhli egoizm ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, innovatsion guruhning tizim sifatidagi sotsial mavqei asta sekin shakllanadi. Qaysi yerda yangi rolli taqsimlanishi, guruhni dinamika va sotsial o‘zaro hamkorlik mavjud bo‘lsa, sotsial moslashuvning o‘zining me‘yorlari amalda bo‘ladi, ham ichki va ham tashqi muhitga nisbatan belgilangan asosiy vazilar va me‘yorlar bajariladi. Gap yana u yoki bu tizimni parametrlar va o‘zgaruvchanlar tizimning o‘zining tuzilmasi o‘zgarmasdan o‘zgarishi mumkin bo‘lgan zaruriy belgilangan miqdoriy doiralar haqida ketmoqda. Ushbu nuqtai nazardan yakka shaxslar va masalan, konsensus va janjalning nisbatini belgilab beruvchi guruhli dinamika holati parametrlarini psixologik reaksiyani ko‘rib chiqish zarur. Innovatsion faoliyani sotsial jarayon sifatida ko‘rib chiqish tizimning yangi g‘oyani ilgari surish paytidagi muvozanatsizlik, keyin g‘oyani moslashishdagi oraliq va guruh a‘zolari tomonidan uni qarama qarshilik qiluvchi jarayonlar janjalni mavjudligidan konsensusning muvozanatli holatiga keyinchalik erishishiga e‘tiborni qaratish kabi holatlari o‘stasidagi harakatchan muvozanatni oladi Janjal sotsial rivojlanishning muhim holatlaridan biri hisoblanadi. Janjalning jarayon sifatidagi dinamikasi uni musobaqa, moslashish va o‘zlashtirish bilan bir qatorda sotsial o‘zaro hamkorlikning asosiy turdaridan biri qiladi. Janjal sotsial ahamiyatli maqsadlarga erishishning vositasi bo‘ladi. U innovatsion faoliyatning faol harakatlantiruvchi kuchi bo‘lishi kerak. Boshqacha 285
novatorlik tashkilotlarni rivojlanishining me‘yori bo‘lib qoladi. Albatta, janjal hamma vaqt ham, ayniqsa axloqiy tomondan maqsadga muofiq emas. Ammo janjallarni yo‘qligi tashkilotni ijodiy o‘sishni sekinlashishigi va pirovardida to‘liq qotib qolishga olib kelishi mumkin. Janjal ham tashqi va ham ichki sotsial-iqtisodiy va texnologik muhitning obyektiv sharoitlaridan kelib chiqishi mumkin. Janjalning zamonaviy tushunishga nafaqat uni vujudga kelishining ko‘p sonli manbalari, janjalli vaziyatlarni rivojlanishi va hal qilinishi tadqiqot qilish, balki janjalning vazifaviy oqibatlarini, shu jumladan sotsial masofa nuqtai nazaridan o‘rganish ham kiradi. Novator olim uchun innovatsion faoliyatning maqsadni mo‘ljallash va haqiqatlar o‘rtasidagi moslikni yo‘qligi janjalning asosi bo‘lishi mumkin. Innovatsion faoliyatda nafaqat shaxslararo va guruhlararo janjalli vaziyatlar, balki ilmiy va tashkiliy tuzilmalarning takomillashganligi, texnologik va iqtisodiy rivojlanishlar maqsadlarining ziddiyatliligi janjallarning manbalari bo‘lib xizmat qilishlari mumkin. Janjal har xil tasavvurlar manfaatlar va boyliklarga asoslanishi mumkin. Ayniqsa, ko‘proq janjallar yakka rahbarlikni yo‘qligi, gorizontal tuzilmalarni ustuvorligi, tashkilotlarning matritsali va vazifaviy turlarida vujudga keladilar. Ko‘pgina vaziyatlarda janjallar nafaqat tashxis qo‘yish vazifasini bajaradilar, balki qo‘yilgan maqsadlarga erishining yagona yo‘li bo‘ladilar. Ochiq tizimlarda janjalni boshqarishga boshqa jihatlardan yondoshishi kerak. Janjalga sotsial - psixologik obyektning vaqtincha holati sifatida qaraladi va uni boshqarish vaziyatli asosda amalga oshiriladi. Hammadan avval maqsadlar, ko‘rsatmalar, qadriyatlarni birga bo‘la olishning tahlili o‘tkaziladi. Keyin janjalli vaziyatlar rasmiy va norasmiy bitimlar orqali tartibga solish rejasi mo‘ljallanadi. Tushunib yetilgan kelishuv konstruktiv faoliyat bilan birga bo‘lishi kerak. Tizimli bashoratli yondashish asosida kelishuvga erishish bo‘yicha eng yaxshi natijalarni olish mumkin. Janjalli vaziyatlarni boshqarishning turkumiy usullari eng unumli bo‘ladi. Umumiy ahamiyatga ega maqsadlar va qadriyatlarni belgilash janjal sabablarini 286
faoliyatning yuqori tamoyillarini amalga oshirish uchun birlashtirishga yordam beradi. Mukofotlar tizimi tuzilishini boshqarish xodimlar harakatlarini yaxshiroq boshqarish va qo‘yilgan mAqsadlarni amalga oshirishga ko‘maklashadi. Janjallarni boshqarishning bu barcha usullari tizimli- tashkiliy asosga ega. Guruhni yuqori uyushganligi shaxsni boshiga va uning ijodiy qobiliyatini tekislashiga olib kelmasligidan jarayonlar va kasbiy tabaqalashuvni inkor qilishi janjalli vaziyatni boshlashiga olib keladi, u keyinchalik janjal vaziyatni keskinlashuvi yoki shaxsning guruhdagi xulqining maqsadga muvofiq bo‘lmagan turiga olib keladi. Ammo guruhli uyushqoqlik yana tashqi muhitni o‘zgarishiga ham ta‘sir qiladi. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|