Toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov innovatsion menejment
Yüklə 1,22 Mb.
|
|
Innovаtsionjа
rаyon аsosiyelеmеnt lаri 133
o'tdi. Muayyan strategiyani qo'llab-quvvatlovchi yangi me'yorlarni ishlab chiqa olmaslik, o'zgarishlar faqatgina puxta nazorat qilinuvchi va to'g'ridan-to'g'ri mukofotlanuvchi joyda saqlanib qolinishi mumkinligini anglatadi. 74 Xorijda tadqiqot firmalari kichik biznesda 5-10% ni tashkil qilgani holda yirik korxonalar orasida 70% gacha kompaniyalar ilmiy bo‘linmalarga, innovatsion yo‘naltirilganlikka va boshqalarga ega. Kichik innovatsion biznes ahamiyatli darajada amaliy tadqiqotlarga, konstruktorlik ishlanmalari, turli yangiliklarni o‘zlashtirishga, ekspertlik, reklama, maslahat va vositachilik xizmatlarini ko‘rsatishga yo‘naltirilgan. Mayda va o‘rta korxonalar ishlab chiqarishni kichik seriyali yangiliklarga yo‘naltirgan holda bozor segmentlarini tor ixtisoslashtirilgan mahsulotlar bilan to‘ldirishga intiladilar. Undan tashqari mashinasozlik va priborsozlikda masalan unikal (betakror) va mayda seriyali uskunalar, priborlar, asboblarni ishlab chiqarish qoida bo‘yicha kichik va yirik korxonalarning ulushiga to‘g‘ri keladi. Yirik biznes va ayniqsa gigant firmalar yetarli darajada moddiy va inson resurslariga ega bo‘lgan holda ishlab chiqarish apparatining past o‘zlashtiruvchanligi va yangiliklarni qiyin qabul qiluvchi iyerarxik aloqalarning qat‘iyligidan aziyat chekadi. Firmalararo muvofiqlashtirish va kooperatsiyalash muammolari innovatsiyalarni tashkil qilish mexanizmlarini takomillashtirishning mantig‘igaaylanmoqda. 1990 yillarning oxirida G‘arbda innovatsion va ijodiy faollikning alohida shakli tashkiliy loyihalashtirish va ―modulli ixtisoslashtirish‖ tamoyillariga asoslangan o‘z-o‘zini boshqaruvchi intellektual assotsiatsiyani yaratish bo‘yicha anchagina sa‘y-harakatlar amalga oshirilgan. Aynan shu holat assotsiatsiyalangan faoliyat doirasida mustaqil bo‘linmalarning yuksak innovatsion faolligiga erishish imkonini beradi. XX1 asrning innovatsion tashkilotidagi inqilobiy o‘zgarishlar chiziqli, funksional, marketingli va boshqa tuzilmalarni qamrab olishi kerak. Bu tuzilmalar 74 David J. Teece ―Firm organization, industrial structure, and technological innovation‖ 2010 – P. 206 . 134
ularga yagona axborot va moliyaviy tizimlar tomonidan xizmat ko‘rsatiladi. ―O‘z- o‘zini boshqaruvchi intellektual assotsiatsiya‖ doirasida bu ichki korxonalar assotsiatsiya ichidagi bozorlarning yoki assotsiatsiya ichidagi tashkiliy bozorlarning ishtirokchilariga aylanadi. Shiddatli tashqi muhitga doimiy ravishda moslashish kelajakni tashkil etishning asosiy xususiyatiga aylanadi. Katta qayishqoqlik, shaxslarga mansublik, buyruqlardan foydalanish, diversifikatsiyaga intilish va raqobatbardoshlik kabi qirralar birinchi o'ringa chiqadi. 75 Ilgari qattiq iyerarxik tuzilmadan iborat bo‘lgan tashkilot mustaqil jamoalar, ochiq ijtimoiy tizimlar majmuiga aylanadi. Tashkilot ichidagi tabaqalashtirish gemogenizatsiya bilan almashinishi kerak. Unda ijodiylik xususiyati, o‘zgarishlarga bo‘lgan yuqori darajali adaptivlik, tashqi muhitga nisbatan innovatsion reaksiya va zaif signallar bo‘yicha samarali boshqarish muhim qadriyatga aylanadi. Yangi tipdagi tashkilot yo‘naltirishning ikki o‘qiga ega: birinchisi ichki tuzilmalarga, elementlar, omillar va quyitizimlarning ichki o‘zaro ta‘sirlashuviga qaratilgan. Ushbu mo‘ljal markazlashtirishdan voz kechishga va tuzilmalarning mustaqilligiga asoslangan bo‘lib, uning yuqori manyovrliligini, operativligini, tashkilot shakllari soninig ko‘p bo‘lishini, uslub, texnologiya, mahsulot va xizmatlarning xilma-xilligini, boshqaruv tuzilmalari va uslublarining egiluvchanligini ta‘minlaydi. Tizimning ikkinchi o‘qi tashqi muhitga yo‘naltirilgan, u uzoq muddatli tendensiyalarning amalga oshirilishi, tizimning tashqi muhitda barqaror faoliyat ko‘rsatishi bilan bog‘liq. Tashkilotni rivojlantirishning shu ikkinchi tendensiyasi bir maqsadga yo‘naltirilgan sa‘y-harakatlarni birlashtirishdan yuzaga kelgan samaraning oshishidan tashkil topgan sinergetik samarani yaratuvchi birdamlikva integratsiyalashuv mexanizimiga asoslangan. Bu shuni anglatadiki, mazkur samara elementlarning oddiy yig‘indisidan keladigan samaradan kattaroqdir, yani o‘z- 75 Молчанова О.П. Инновационный менеджмент: Учебник для вузов.; М.: Вита-Пресс, 2011.- C.120. 135
kiruvchi innovatsion tashkilotlarda yuksak sinergetik samara kuzatiladi. Rivojlanishning ikki tendensiyasini umumlashtirish asosida belgilarning to‘rtta asosiy funksional toifalari vujudga keladi: tizimning moslashuvi;uning tashqi muhitga reaksiyasi nuqtai nazaridan maqsadga erishganligi; elementlarning va o‘zaro ta‘sirlashuvning integratsiyalashuvi; o‘z-o‘zini tashkillashtirishning ichki tamoyili-tizimning gomeostazini saqlab turish. Innovatsion tizimning xossalari ikki qarama-qarshi tendensiyalarni: bir tomondan, demarkazlashtish va tabaqalashtirish tendensiyasining, ikkinchi tomondan esa markazlashtirish va integrativ jarayonlar tendensiyasining o‘zaro ta‘sirini takomillashtirishga asoslangan. Tizim umumiy holda optimal faoliyat ko‘rsatishi uchun unda tashkilotning turli makon va zamon doirasida mavjud bo‘lishida vasitachilar, innovatsiyani tashuvchilar, muqobil elementlar (yetkazib beruvchi, sherik, pudratchi va boshqalar) rolini o‘ynashga qodir bo‘lgan har xil turdagi funksional quyi tizimlar va elementlar jamlanishi kerak. Ko‘plab tashkil etishshakllarining mavjud bo‘lishi tizimning makondagi doirasining yuzaga keltiradi, o‘z faoliyatida turli-tuman yangi uslub, mahsulot va xizmatlardan foydalanuvchi ko‘p sonli ishtirokchilar, quyitizimlar va muqobil elementlar esa ko‘plab aloqalar bilan o‘zaro bog‘liq va chatishib ketgan bo‘lib, bu tashkilotning umumiy hayot qobiliyatini va barqarorligini ta‘minlaydi. Funksional quyitizimlarni tashkil qilish tipi texnologik operatsiyalar aloqalarning xususiyatlariga mos kelishi va bozorning hajm va vaqt jihatidan turlicha bo‘lgan talablarini qondirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Chunonchi, bo‘linmalarning xo‘jalik strategiyalari va tashkiliy tuzilmalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar innovatsion rivojlanish nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Bozor iqtisodiyotida har bir firma o‘zining tashkiliy tuzilmasini mustaqil belgilaydi. Ammo umumiy hayot qobiliyatining oshirilishi firmaning uchta bosh funksional quyitizimlari (ITTKI va mahsulotni ishlab chiqish, ishlab chiqarish texnologiyasi va marketing) ning optimal faoliyat ko‘rsatishi bilan bog‘liq. 136
aloqalarining xususiyatlariga mos kelishi va bozorning xajm va vaqt bo‘yicha talablarini qondirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Shu nuqtai nazardan qaralganda tizimning muhim xossasi tashqi muhitga moslashishdir, xilma-xil talabni qondirish uchun mayda seriyali va unikal mahsulotlarni ishlab chiqaradi, uning aksariyat qismi byurtma, kontraktlarga mo‘ljallangan bo‘ladi. Bu ishlab chiqaruvchi, yetkazib beruvchi va xaridor o‘rtasidagi aloqalarning yuqori barqarorlik darajasini belgilab beradi. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|