Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi

Ish haqi fondi tahlili hamda uni takomillashtirish yo’llari

 

 

 

 

 

3.1.

 

Ish  haqi  fondini  ananaviy  usulda  tahlil  qilish  va  uni 

ta omillashtirish  yo’llari 

 

50-62 

3.2.

 

Ish haqi va mehnat haqi ko’rsatkichlarini tahlil qilish usullarini 

takomillashtirish

 

 

63-69 

 

 

 

XULOSA VA  TAKLIFLAR 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR   RO’YXATI 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

                                                      KIRISH 

        Mavzuning  dolzarbligi.Respublikamizda  amalga  oshirilayotgan  tub 

iqtisodiy islohotlar o’z samarasini berib, ma roiqtisodiy barqarorli  ta’minlanib, 

iqtisodiyotning  borqaror  rivojlanishiga  erishilayotganligi  hamda  amalga 

oshirilayotgan  barcha  ishlar  zamirida  yurtimiz  va  xalqimiz  farovonligi 

yotganligini  barchamiz  yaxshi  bilamiz.  Bu  yo’lda  amalga  oshirilayotgan  ishlar 

yildan-yilga  o’z  samarasini  bermoqda    va  yanada  mustahkamlanmoqda.  Misol 

uchun yurtimizda yalpi ich i mahsulotni o’sish suratlari 2012-yilda 8,2 foizga, 

2013-yilda  esa  8,0  foizga,  2014-yilda  esa  8,1  foizni  tashkil  etdi.  Bu 

 o’rsat ichlar   ahon  moliya  institutlari  tomonidan  o’ziga  hos  tarzda  yuqori 

baxolanayotganligi  albatda  barchamizni  hushnud  qiladi.  Shu  o’rinda 

iqtisodiyotni  modernizatsiyalashtirish  sharoitida  respublikamizda  amalga 

oshirilayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy  islohotlarning  natijasi  asosan  aholi  turmush 

darajasini  oshirishdan  iborat  ekanligini,  mamlakat  iqtisodiyotining  dinamik 

rivojlanishi  aholi  daromadlari  va  hayot  darajasi  yanada  oshishi  uchun  zarur 

shart-sharoitlarni ta’minlayotganligini, hamda Prezident I.A.Karimovning “2014 

yilda  budjet  tashkilotlari  xodimlari  ish  haqi,  pensiyalar,  nafaqalar  va 

stipendiyalar    miqdori  o’rtacha    23,2    foizga,  aholining  real  daromadlari  10,2 

foizga  o’sganligi.  Umuman,  aholi   on  boshiga  real  daromadlar  2000  yilga 

nisbatan  8,7  marta,  o’rtacha  ish  haqi  esa  iste’mol  savatchasi  qiymatidan  5 

martadan  o’proq oshdi”

1

 degan so’zlari bo’layotgan ishlarni tasdig’idir.  

        Shuningdek  axoli  daromadlari  tarkibida  tadbirkorlik  faoliyatidan 

olinayotgan daromadlar ulishi tobora ortib bormoqda. Mustaqillik yillarida bu   

boradagi   o’rsat ichlar  10,6  foizdan  52  foizga  o’sdi,  bu  Mustaqil  Davlatlar 

Hamdustligi mamla atlaridagi eng yuqori  o’rsat ichlardan biridir. 

         Takidlash  joizki  MDH  mamlakatlaridan  farqli  ravishda  yurtimizda 

daromadlar  dara asi  bo’yicha  aholini   es in  tabaqalanish  holati  mav ud 

emasligini  alohida  ta idlash  lozim.  Eng   o’p  va  eng   am  daromad  oladigan 

                                                           

1

Karimov I.A. 2014-yil yuqori o’sish sur’atlari bilan rivo lanish, barcha mav ud im oniyatlarni safarbar etish, 

o’zini oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi. – T.: O’zbe iston, 2014. –B. 3 

---

 

aholi  o’rtasidagi  farq  2000-yildagi  53,3  barobardan  bugungi  kunda  7,8 

barobarga  tushdi.  Bu  o’rinda   amiyatda  i timoiy  barqarorli ni  mezoni 

hisoblangan  bu   o’rsat ich  halqaro  meyorlarga   o’ra  10  barobar  qilib 

belgilanganligini aytib o’tish lozim.

2

 

         Shuning uchun ish haqi bir tomondan insonlar ehtiyojini qondirish vositasi 

bo’lsa,  i  inchi  tomondan  iqtisodiyotni  rivo lantiruvchi    omillardan  biridir.  U 

insonlarni  mehnat  qilishga,  o’z   orxonasi,  tash ilotining  rivo i  uchun  xizmat 

qilishga undaydi.  

         Iqtisodiyotni  modernizatsiyalashtirish  sharoitida  ish  haqining  roli  yanada 

kuchaydi.  Shuning  uchun  boshqaruv  sistemasini,  xo’ ali   mexanizmini 

takomillashtirish negizida iqtisodiyotni rivojlantirish hamda shu asosda xalqning 

farovonligi  yanada  yuksaltirish  oldimizda  turgan  dolzarb  vazifadir.  Umuman 

olganda,  korxona  va  tashkilotlarda  mehnat  jamoasining  normal  ishlashi  va 

korxona  faoliyatining davomiyligida, albatta, ish haqining  ta’siri ahamiyatlidir.       

Shuning  uchun  ham,  ish  haqiga  qo’shimcha  va  ustamalarni  to’lash  tizimini 

oshirish va buning uchun korxonalarda marketing strategiyalarini ishlab chiqish 

va  uni  tatbiq  qilish  mavzuning  dolzarbligidan  dalolat  beradi.  Shuningdek 

mamlakatimizda  iqtisodiyot  tarmoqlarining  yuqori  sur’atlar  bilan  iqtisodiy 

o’sishga  erishishda,  iqtisodiyotni  modernizatsiya  va  diversifikasiya  qilish 

jarayoni  bilan  birga  mahalliy  va  xorijiy  investisiyalarni  jalb  qilish, 

iqtisodiyotning  yetakchi  tarmoqlarida  chuqur  tarkibiy  o’zgarishlarni  amalga 

oshirish,  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlikni  jadal  rivojlantirish, 

korxonalarda  moliyaviy  investitsiyalardan  samarali  foydalanish  bo’yicha  keng 

qamrovli  chora-tadbirlarni  amalga  oshirilayotganligidir.  Shu  bilan  birga,  ishlab 

chiqarishni  va  umuman,  mamlakatimizni  modernizatsiya  qilish,  texnik  va 

texnologik  yangilashda,  barqaror  taraqqiyotni  ta’minlashda  investisiyalarning 

o’rni   attadir.  “2014-yilda  Investitsiya  dasturini  amalga    oshirish  doirasida 

mamlakatimizda 14 milliard 600 million dollar qiymatidagi kapital qo’yilmalar 

                                                           

2

Karimov  I.A.  “Bosh  maqsadimiz  –   eng   o’lamli  islohotlar  va  modernizatsiya  yo’lini  qat’iyat  bilan  davom 

ettirish”. Tosh ent, Xalq so’zi, 2013 yil 19 yanvar, №13(5687). 

 

---

 

o’zlashtirildi, bu 2013-yilga nisbatan 10,9 foizga  o’pdir. O’zlashtirilgan kapital 

qo’yilmalar umumiy hajmining 30 foizini xususiy investisiyalar – korxonalar va 

aholining  shaxsiy  mablag’lari tashkil etgani alohida  e’tiborga loyiqdir”.

3

 

          Mehnat  bilan  band  aholi  daromadlarining  asosiy  qismi  tadbirkorlik 

faoliyatidan  olinishi  bilan  birga,  ularning  mehnat  haqlari  ham  oshirilib 

borilmoqda.  «Barchamizga  ma’lum i,  aholi  ish  haqi  va  daromadlarining  o’sish 

sur’ati  eng  muhim   o’rsat ichlardan  biri  hisoblanadi.  Biz  har  uch  yilda  ish 

haqini  2-2,5  barobar  oshirishni  o’zoldimizga  muhim  strategik  vazifa  qilib 

qo’yganmiz.  Shu  tariqa,  aholining  xarid  qobiliyatini  hisobga  olgan  holda,  biz 

yaqin yillar ichida xalq farovonligi va daromadlarini ta’minlash bo’yicha yuksak 

marralarga  erishayotgan  mamlakatlar  darajasiga   o’tarilishni  o’z  oldimizga 

maqsad qilib qo’yganmiz». 

         Umuman  moddiy  ne’matlarni  ishlab  chiqarish  jarayoni  mehnat  quroli  va 

mehnat  buyumlaridan  tashqari,  bevosita  jonli  mehnatni  ham  o’z  ichiga  oladi. 

Ishlab  chiqarish  jarayonida  ishlab  chiqarish  vositalaridan  foydalanib  kishining 

iste’molini  qondiradigan  mahsulotni  vujudga  keltiriladi. 

         Demak xo’ ali  yuritishning bozor tizimiga o’tish sharoitida mehnatga haq 

to’lash,  i timoiy  qo’llab-quvvatlash  va  xodimlarni  himoya  qilish  sohasidagi 

davlatning   o’plab  vazifalari  bevosita  korxonalarga  berilgan.  Mehnatga  haq 

to’lashning  shakllari,  tizimlari  va  miqdorini,  mehnat  natijasiga  qarab 

rag’batlantirishni  korxonalar  mustaqil  o’zlari  belgilaydi.  Ish  haqi  degan 

tushuncha  hozir  qonunchilik  asosida  ishlamagan  vaqtlari  uchun  ham  pul  va 

natura shaklida hisoblangan ish haqining barcha turlarini o’zichiga  oladi. 

        Quyida bularni barchasi bilan batafsil tanishib chiqamiz va o’zimizni fi ir 

va mulohazalarimizni beramiz. 

                                                           

3

Karimov  I.A.”Mamla atimizni  2014-yilda  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish  yakunlari  va  2015-yilga 

mo’l allangan  iqtisodiy  dasturning  eng  muhim  ustuvor  yo’nalishlariga  bag’ishlangan  Vazirlar  Mah amasidagi 

ma lisidagi ma’ruzasi”Yil yakunlari 17.01.2015yil.B-3-4. 

 

---