Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

Moliyaviy holat reytingi bo„yicha guruhlash 
Moliyaviy holat reytingi 
Guruhdagi 
korxonalar soni 
Guruh bo„yicha moliyaviy 
holatning o„rtacha reyting 
bahosi 
1,5 – 4,5 
20 
2,250 
4,6 – 6,0 
30 
3,760 
6,1 dan yuqori 
12 
6,230 
Jami 
62 
4,560 
 
2.2.3. Balans usuli
 
Balans usuli – o‗zaro bog‗langan va tenglashtirilgan ikki guruh iqtisodiy 
ko‗rsatkichlar tengliklarini aks ettirish usulidir. Bu metod buxgalteriya hisobi va 
rejalashtirish amaliyotida eng ko‗p qo‗llaniladigan metod hisoblanadi. 
Balans usuli korxonani aktivlar, kapital va majburiyatlar balansi, debitorlik 
va kreditorlik majburiyatlari balansi, valyuta balansi, byudjet balansi, resurs 
balansi tahlilida keng qo‗llaniladi. 

---

38 
2.8-jadval 
Balansning muhim turlari va ularning birlik elementlari
Balans turlari 
Ifodasi 
Belgilar izohi 
Buxgalteriya 
balansi 
A=K+M 
Aktivlar (A)=Kapital (K)+majburiyatlar 
(M) 
Tovar balansi 
T
b
+T
i/ch
+T
bk
=T
o
+T
s
+T
bch
Tovarlar davr boshiga qoldig‗i (T
b
) + 
Ishlab 
chiqarilgan 
tovarlar 
(T
i/ch
) 
+ 
Tovarlarning boshqa kirimi (T
bk
) = 
Tovarlar davr oxiriga qoldig‗i (T
o
) + 
Tovarlar sotilgani (Ts) + tovarlarning 
boshqa chiqimi (T
bch
) 
Byudjet 
balansi 
D=X 
Daromadlar (D)=Xarajatlar (X) 
Valyuta 
balansi 
V
b
+V
k
=V
o
+V
ch
Valyuta mablag‗larining davr boshiga 
qoldig‗i (V
b
) + Valyuta kirimi (V
k
) = 
Valyuta mablag‗lari davr oxiriga qoldig‗i 
(V
o
) + Valyuta chiqimi (V
ch
) 
Majburiyatlar 
balansi 
DM+(-) ortiqchalik 
(yetishmovchilik) 
= KM+(-) 
ortiqchalik 
(yetishmovchilik) 
Debitorlik 
majburiyatlari 
(DM) 
= 
Kreditorlik majburiyatlari (KM), 
Debitorlik kreditorlik majburiyatlaridan 
farqi (+,-) 
Ushbu usuldan moliyaviy xo‗jalik faoliyatining barcha bo‗g‗inlarda keng 
foydalaniladi. Balans metodi ko‗proq omilli modellarni tuzishda ham qo‗llanishi 
mumkin.
2.9-jadval