Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Mavlanov, N. N. Kalandarova

1
 – R
0
1 131 910 666 
 
Sotilgan 
mahsulot 
bahosining 
o‗zgarishi 
∆R
1
 = ∑ q
1
p
1
- ∑ q
1
 p
0
328 676 988 
 
Xomashyo, materiallar, energiya 
sarflari ta‘rif bahosining o‗zgarishi 
hisobiga 
∑ q
1
p
k
- ∑ q
1
 p
1
 
-488 289 775 
 
Sotilgan 
mahsulot 
hajmining 
o‗zgarishi 
K
1
 = ∑ q
1
s
0
/∑q
0
 s
0, 
K
1
*R
0
 -P
0
178 891 297 
 
Sotilgan 
mahsulot 
tarkibining 
o‗zgarishini sotishdan tushumga 
ta‘siri hisobiga 
R
0
*K
2
 
K
2
=(∑ q
1
p
0
/∑ q
0
p
o
-
∑ q
1
s
0
/∑ q
0
s
0
 ) 
 
1 874 444 428 
 

---

414 
Bir so‗mlik mahsulotga xarajat 
summasining o‗zgarishi hisobiga 
∑ q
1
s
0
-∑ q
1
s
k
 
-390 618 967 
 
Sotilgan 
mahsulot 
tarkibiy 
o‗zgarishlarining tannarxga ta‘siri 
hisobiga 
∑ q
0
s
0
*K
1
-∑ q
0
s
0
 
-371 193 305 
 
Davr xarajatlari, jami 
shu jumladan: 
∆DX=DX
1
-DX
0
 
-184 442 245 
 
Sotish xarajatlari 
Sc
1
- Sc
0 
- 
 
Ma‘muriy xarajatlar 
Sm
1
- Sm
0
- 
 
Boshqa operatsion xarajatlar 
So
1
- So
0
-43 324 026 
 
Hisobot 
davrining 
soliq 
solinadigan foydadan kelgusida 
chegiriladigan xarajatlari 
St
1
- St
0
- 
 
Asosiy 
faoliyatning 
boshqa 
daromadlari 
Pb
1
- Pb
0
- 
 
Asosiy 
faoliyatning 
foydasi 
(zarari) 
∆ Af= Af
1
- Af
0
960 792 447 
 
Moliyaviy 
faoliyatning 
daromadlari, jami shu jumladan: 
∆ Mfd 
237 677 082 
 
Dividendlar shaklidagi daromadlar 
D
1
-D
0 
- 
 
Foizlar shaklidagi daromadlar 
Fd
1
-Fd
0 
- 
 
Moliyaviy ijaradan daromadlar 
MId
1
-MId
0 
- 
 
Valyuta kursi farqidan daromadlar 
VKd
1
- VKd
0 
- 
 
Moliyaviy 
faoliyatning 
boshqa 
daromadlari 
MBd
1
-MBd
0 
- 
 
Moliyaviy 
faoliyat 
bo‗yicha 
xarajatlar, jami shu jumladan: 
∆ Mfx
 
-674 407 750 
 
Foizlar shaklidagi xarajatlar 
Fx
1
-Fx
0 
- 
 
Moliyaviy ijara bo‗yicha foizlar 
shaklidagi xarajatlar 
MIx
1
-MIx
0 
- 
 
Valyuta kursi farqidan zararlar 
VKx
1
- VKx
0 
- 
 
Moliyaviy 
faoliyat 
bo‗yicha 
boshqa xarajatlar 
MBx
1
-MBx
0 
- 
 
Umumxo‗jalik 
faoliyatining 
foydasi (zarari) 
∆ Uxfn= Uxfn
1
- 
Uxfn
0
 
524 061 779 
 
Favquloddagi foyda va zararlar 
 
- 
 
Foyda solig‗ini to‗lagunga qadar 
foyda (zarar) (satr 220+/-230) 
∆ Fn= Fn
1
– Fn
0
 
524 061 779 
 
Foyda solig‗i 
∆ Fs= Fs
1
– Fs
0
 
-14 426 214 
 
Foydadan 
boshqa 
soliqlar 
va 
majburiy to‗lovlar 
∆ Fbs= Fbs
1
– Fbs
0
 
-43 290 888 
 
Sof foyda 
SF
1
-SF
0 
466 344 677 
 

---

415 
Sof foyda o‗tgan yilga nisbatan 466 344 677 ming so‗mga ortgan‚ bu 
o‗zgarishlar quyidagi ijobiy va salbiy omillar ta‘sirida bo‗lgan. 
Ijobiy omillar qatoriga: sotilgan mahsulot bahosining o‗zgarishi 
(328 676 988 ming so‗m), sotilgan mahsulot hajmining o‗zgarishi (178 891 297 
ming so‗m), sotilgan mahsulot tarkibining o‗zgarishi (1 874 444 428 ming so‗m), 
moliyaviy faoliyatdan daromadlarning o‗zgarishi (237 677 082 ming so‗m)ni; 
Salbiy omillar qatoriga: xomashyo, materiallar, energiya sarflari bahosining 
o‗zgarishi (-488 289 775 ming so‗m), bir so‗mlik mahsulotga xarajat summasining 
o‗zgarishi (-390 618 967 ming so‗m), sotilgan mahsulotlar tarkibiy 
o‗zgarishlarining tannarxga ta‘siri tufayli (-371 193 305 ming so‗mga), davr 
xarajatlari hisobiga (-184 442 245 ming so‗m), moliyaviy faoliyat bo‗yicha 
xarajatlarning ortishi hisobiga (-674 407 750 ming so‗m), foydadan soliq, 
foydadan boshqa soliqlar va to‗lovlarning o‗zgarishi hisobiga (14 426 214 ming 
so‗m hamda 43 290 888 ming so‗m) to‗g‗ri kelgan. 
11.16. Rentabellik ko„rsatkichlari va ularga ta‟sir etuvchi omillar tahlili 
 
Korxona faoliyati va mahsulotlari raqobatdoshligini ta‘minlashning eng 
muhim tayanchi bu uning rentabellik darajasidir. Rentabellik – nemis tilidangi 
―rentabel‖
51
 daromadlik, foydalilik degan ma‘noni anglatadi. 
Uning iqtisodiy mazmunini moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan‚ 
shuningdek, tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligi ifoda etadi. 
Rentabellikning bir nechta guruhi aktivlar, ishlab chiqarish, sotuv va kapital 
rentabelligi guruhi tarkiblanadi. Har bitta guruhga bir necha ko‗rsatkichlar tizimi 
kiritiladi. Lekin baholashda, omilli tahlil etishda ularning har bittasi alohida hisob-
kitob qilinadi va baholanadi. 
Rentabellikning asosiy ko„rsatkichlari: 

Aktivlar rentabelligi (ROA Return On Assets) = Sof foyda / Aktivlarning 
51
Рентабельность //
Большая советская энциклопедия
: [в 30 т.]/гл.ред. 
А.М.Прохоров
. - 3-е изд-
М.
: Советская энциклопедия, 1969-1978.

---

416 
o‗rtacha yillik qiymati; 

Sotuv rentabelligi = Mahsulot (ish va xizmat)lar sotishning yalpi foydasi / 
Sotishdan sof tushum; 

Operatsion faoliyat rentabelligi (ROS Return On Sales) = Operatsion 
foyda / Sotishdan sof tushum; 

Xususiy kapital rentabelligi (ROE Return On Equity) = Sof foyda / 
Xususiy kapital.