Haqiqiy qiymati
O„zgaruvchi raqami
x
1
x
2
x
3
x
4
x
5
haqiqiy
t
5,72
3,9
2,9
2,6
2,16
Korrelyatsion tahlilning keyingi bosqichi – bog‗lanish tenglamasini
(regressiyani) hisoblash bo‗lib, u qadamli usulda olib boriladi. Dastlab natijaviy
ko‗rsatkichga ko‗proq ta‘sir ko‗rsatadigan bitta omil qabul qilinadi, so‗ng ikkinchi,
uchinchi va h.k. Har bir qadamda bog‗lanish tenglamasining ishonchliligini
baholashga yordam beradigan bog‗lanish tenglamalari, korrelyatsiyaning ko‗p
miqdorli koeffitsiyentlari (R), determinatsyalar (D), F-munosabat (Fisher mezoni),
standart xau holda (?) va boshqalar hisoblab boriladi. Har bir qadamda ularning
qiymati oldingisi bilan solishtirib boriladi. Korrelyatsiyaning ko‗p miqdorli
koeffitsiyenti, determinatsiya va Fisher mezoni qanchalik katta va standart xau
holda qiymati qanchalik kichik bo‗lsa, o‗rganilayotgan ko‗rsatkichlar orasidagi
bog‗lanishni ifodalovchi bog‗lanish tenglamasi shunchalik aniq bo‗ladi. Agar
keyingi qo‗shilgan omil bog‗lanish ko‗rsatkichi bahosini yaxshilamasa, bu omilni
tashlab yuborish kerak, ya‘ni ko‗rsatkich eng optimal bo‗lgan bosqichda
to‗xtatilishi kerak.
Har bir qadamda natijalarni solishtirish beshinchi qatorda to‗laligicha
ifodalansa, bu bog‗lanishni besh omilli model deyish mumkin.
62
2.30-jadval
Bog„lanish tenglamasini hisoblash natijalari
T
/r
Bog„lanish tenglamasi
R
D
F
?
1
1
68
,
7
81
,
5
x
Y
x
0,59 0,35 50,3
1,895
2
2
1
15
,
0
12
,
5
11
,
1
x
x
Y
x
0,75 0,56 57,6 1,548
3
3
2
1
53
,
1
11
,
0
93
,
3
84
,
6
x
x
x
Y
x
0,84 0,72 71,3 1,408
4
4
3
2
1
12
,
0
37
,
1
10
,
0
89
,
3
44
,
2
x
x
x
x
Y
x
0,88 0,77 88,8 1,398
5
5
4
3
2
1
052
,
0
122
,
0
02
,
1
09
,
0
65
,
3
49
,
0
x
x
x
x
x
Y
x
0,95 0,85 95,6 1,358
Bu qadamda bog‗lanish tenglamasi quyidagi ko‗rinishga ega bo‗ladi:
5
4
3
2
1
052
,
0
122
,
0
02
,
1
09
,
0
65
,
3
49
,
0
x
x
x
x
x
Y
x
bu yerda
x
1
– material unumi, so‗m;
x
2
– jamg‗arma unumi, tiyin;
x
3
– mehnat unumdorligi (bir ishchi to‗g‗ri kelidigan bir yillik ishlab
chiqarish), ming so‗m;
x
4
– korxona aylanma mablag‗ining aylanish davomiyligi, kun;
x
5
– eng yuqori sifatli mahsulotning solishtirma salmog‗i, %
Tenglama koeffitsiyentlari har bir omilning natijaviy ko‗rsatkichga sonli
ta‘sirini ko‗rsatadi. Ushbu holatda olingan tenglamaga quyidagicha izoh berish
mumkin: material unumi 1 so‗mga oshganda rentabellik 3,65%; jamg‗arma unumi
1 kop.ga oshganda – 0,09%; bitta ishchiga to‗g‗ri keladigan o‗rtacha yillik ishlab
chiqarish 1 ming so‗mga oshganda – 1,02%; eng yuqori sifatli mahsulotning
solishtirma og‗irligi 1% ga oganda – 0,052% ga oshadi. Mablag‗ning aylanish
davomiyligi 1 kunga oshsa, rentabellik o‗rtacha 0,122% ga kamayadi.
Bog‗lanish tenglamasidagi regressiya koeffitsiyentlari turli o‗lchov birligiga
ega. Bu esa natijaviy ko‗rsatkichlarga ta‘sir kuchi qanchaligi haqidagi savol
tug‗ilganda, ularni solishtirilmaydigan qilib qo‗yadi. Ularni solishtirish mumkin
bo‗lgan ko‗rinishga olib kelish uchun regressiya tenglamasining barcha
o‗zgaruvchilari o‗rta kvadratik og‗ish ulushida ifodalanadi, boshqacha qilib
aytganda, regressiyaning standart koeffitsiyentlariga mo‗ljallanadi. Ular yana beta-
koeffitsiyentlar ham deb nomlanib, (
?
) ko‗rinishida ifodalash qabul qilingan.
Beta-koeffitsiyentlar va regressiya koeffitsiyentlari quyidagi munosabat
orqali bog‗langan:
y
x
i
i
b
Beta-koeffitsiyentlar agan omil kattaligi bitta o‗rta kvadratik og‗ishga oshsa,
unga mos, bog‗liq bo‗lgan o‗zgaruvchi o‗zining o‗rta kvadratik og‗ish ulushiga
63
oshishi yoki kamayishini ko‗rsatadi. Beta-koeffitsiyentlarni qiyoslash har bir
omilning natijaviy ko‗rsatkich kattaligiga ta‘sir darajasini solishtirish to‗g‗risida
xulosalar chiqarish imkonini beradi. Bizning misolda rentabellik darajasiga
material unumi, jamg‗arma unumi va mehnat unumdorligi ko‗proq ta‘sir
ko‗rsatadi.
2.31-jadval
Dostları ilə paylaş: |