Toshkent moliya instituti o. Masharipnv Sh. Ilxomov

Nazorat muhiti
«Ichki nazorat muhiti» tushunchasi juda oddiy va aniq. U tashkil etishning hamma umumiy xususiyatiarini o‘z ichi- ga oladi, nazorat tizimini yengil harakatga keltirish qobili- yatini o‘z ichiga oladi. Haqiqatda esa tegishli yo‘lga qo'yilgan «muhitsiz» hech qanday ichki nazorat va audit tizimini hayotga tatbiq etib bo‘lmaydi.


amaliyoti.—shu jum-
tqli va. d;|vMiskOTnarivoiy
Uning asosiy xususiyati Davlat moliyasini boshqarish is- lohotlarini samarali joriy etish hisoblanadi. Unga tegishli qo'shimchalar kiritiladi 1) tashkiliy strukturani ishonchli tashkil etish deganda, javobgarligi va rahbariyatga bo'ysinishi tushuniladi va 2) yaxshi boshqarish ladan, inson resurslari siyosatiga taall
nomidagi
0’zbekiston MK
statusi, hisobotlarning shaft'otligi, to‘g‘riligi va asosliligini o‘z ichiga oladi.
Riskni baholash
Riskni baholash (yoki riskni aniqlash) riskni tahlil qilish asosida tashkilot yoki idoralarning maqsadga erishishlanni ta'minlash uchun ichki nazorat hususiyatiga asoslanadi. Rah- bariyat riskni pasaytirish maqsadida nazoratni joriy etish yo‘li hilan riskni baholaydi.
Riskni baholash hilan bog*liq tushuncha davlat sektori uchun yangi hisoblanadi. Haqiqatda esa rahbariyatni yashirin amaliyotidagi rasmiyatchilik hisoblanadi. Lekin bunday rasmi- yatchilik daromad usuli bilan ichki nazorat va auditorlik ishlari amaliyotlari uchun katta yordam bcradi.
Rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasining ko'rsatishicha, bunday vazit'a yechimini topish uchun boshqaruv risklari amaliyotidan foydalanish lozim.
Risk deganda, budjet tashkilotlari o‘z faoliyatini amalga oshirishda negativ hodisalarni paydo bo'lishi ehtimoli tu- shuniladi. Risklarni klassifikatsiyasi turli xil bo'lishi va ko‘p jihatdan budjet tashkilotlarining faoliyatiga bog'liqdir. Biz- ning fikrimizcha, risklami operatsion va auditorlik risklariga bo‘lish mumkin.
Operatsion risk deganda, davlat funksiyasi va davlat xizmatlarini taqdim qilishda budjet tashkilotlarida operat- siyalarni bajarishdagi belgilangan jarayon va amaliyotlari- ning buzilishini paydo bo'lishi tushuniladi. O‘z navbatida, auditorlik risklari deganda, xato yoki noto'g'ri tikr bildirish, aniqlash, identitikatsiya va xato hamda kamchiliklami ba- holash tushuniladi.
Risklami boshqarish protseduralari risklarni identifi- katsiyalash, uni miqdori va sifatini baholash. risklarni kamay- tirishga yo'naltirilgan tadbirlami qabul qilish va risklami doimiy monitoring qilishni o‘z ichiga oladi.
Budjet tashkilotlari risklarini boshqarishda protseduralarni amalga oshirishda analitik va amaliy metodlardan foy- dalaniladi. Analitik metod risklarning ta'sirini aniqlash instru- menti hisoblanadi va quyidagilami o‘z ichiga oladi:

• 
  risklami prognozlashtirish tizimini joriy qilish;
  
• 
  risklarning oldini oluvchi ogohlantiruvchi mexanizm- lami joriy qilish;
  
• 
  risklaming ustuvorligini aniqlash;
  
• 
  risklaming doimiy monitoringini amalga oshirish.
  

O‘z navbatida. amaliy usullar risk bilan bog'liq ope- ratsiyalami amalga oshirishda paydo bo‘ladigan negativ ho- latlarni kamaytirish uchun mo'ljallangan va quyidagilami o‘z ichiga oladi:

• 
  sodir bo'lishi mumkin bo'lgan negativ holatlami opera- tiv bartaraf etish mexanizmini ishlab chiqish;
  
• 
  sug'urta risklari tizimini yaratish.