174
qanday bo’lishi kerak?
An’anaviy bozordan ketish kerakmi (agar gap faoliyat ko’rsatayotgan korxona
haqida bo’lsa)?
Firmaning joriy raqobat pozitsiyasini o’zgartirmasdan
foydani oshirish
mumkinmi (bu ham avvaldan ishlab kelayotgan korxonaga oid savol)?
Agar tadbirkor o’z strategiyasini o’zgartirishga jiddiy qaror qilgan bo’lsa yoki
endigina raqobatli bozorga chiqib kelayotgan bo’lsa, u raqobatning ehtimoliy javob
harakatlarini ko’zda tutishi kerak:
1. Javob harakatlarning mavjudlik darajasi.
2. Ularning firmaga ta’sir etish ehtimoli.
3. Bu qachon yuz berishi mumkin?
4. U qanchalik tajovuzkor bo’ladi?
5. O’ta tajovuzkorona ta’sir etishlardan chetga chiqish imkoniyati bormi?
Marketing rejasi. Muvaffaqiyatga erishish uchun firma o’z tovari uchun
samarali bozor yaratishi kerak. Bunday bozorlarni yaratishdagi asosiy qadamlarni
biznes-rejaning marketing bo’limi ta’riflaydi.
Marketing rejasi – mo’ljallangan savdo hajmiga erishish va xaridorlarni zabt
etish yo’li bilan maksimal foyda olish. Odamlarni tovarga jalb etish ularga
ehtiyojlariga mos va narxni ham to’g’ri keladigan mahsulot (xizmat)larni taklif
etish bilan bajariladi. Shu bois bu bo’limda iste’molchi uchun aniq marketing
yo’nalishiga amal qilinishi zarur. Korxonaning marketing rejasi albatta mahsulotga
tegishli barcha ma’lumotlar, raqobatchilarning
afzallik tomonlari, firmaning
marketing borasidagi maqsadlariga qarab tuziladi. Marketing rejasi muhim hujjat
hisoblanib, firma maqsadlaridagi vazifalarni kim, nimani, qachon, va qandayqilib
bajarishi kerak degan savolga javob beradi. Marketing rejasi quyidagi bo’limlardan
iborat.
Korxona rejasi
Mahsulot hajmi va ishlab chiqarish muddatlari
Moliyaviy reja
Sotuv va logistika rejasi
175
Kommunikatsiya vasotuvni rag’batlantirishrejasi
Istiqboldagi hamkorlarbilan ishlash rejasi.
Marketing rejasining bajarilganligi nazorati
va auditibutun marketing
faoliyatini baholab firmaning kelgusida nima qilishligi haqida asos yaratib
uningstrategikrivojlanish rejasinibelgilaydi.
Sotuv tarqatish jarayoni juda murakkab bo’lib, bu davrda bozordagi
joriykonyunktura, bozordagi vaziyat, uning sig’imi, amaldagi mahsulot sotilish
hajmi kabi ko’rsatkichlar tahlili olib borilishi zarur. Savdo sanoat yarmakalari,
yangi tovarlarning
xususiyatini namoyishetish, imtiyozli sotuvlar,rag’batlantirish
kabitadbirlarsotuvjarayonini jadallashtiradi.
Marketing jarayoniningsotuvdan keyingibosqichi ikkifazani o’z ichigaoladi:1-
xaridorbilan ishlashni, 2-iste’molchibilan ishlashni.
Talabni o’rganish, xaridorning xulq-atvorini o’rganish, uning tovarni sotib
olish haqida qaror qabul qilishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash
xaridorbilanishlash funksiyalarigakiradi. Iste’molchini o’rganish fazasi uning
bozordagi xulq-atvorini o’rganish, firma mahsulotlariga bo’lgan munosabatini
o’rganish, raqobatchitovarining afzallik (ustun) tomonlarini aniqlash bilan bog’liq.
Axborotlar tahlili asosida marketing rejasigao’zgartirishlarkiritiladi.
Umumlashtirib
aytilganda, marketing jarayoni marketing qonuniyatlarigava
prinsiplari (tamoyillariga) asoslanadi.
Marketingning
asosiy
qonuniyatiga
ishbilarmonlik
faolligining
davriyekanligi, raqobatchilik harakatining maqsadli pozitsiyalik ekanligidir.
Marketing rejasi tadbirkor o’z maqsadli bozori uchun foydalanmoqchi
bo’lgan marketing kompleksining hamma elementlarini yig’indisi:tovar, narxlar,
tarqatish (sotish) metodlari, tovarni ilgari surish kabi choralarniqamrab olishi
kerak. Bu erda quyidagi savollarga javob beriladi.
Daromadi darajasi, jinsi, yoshi, mashg’uloti, hayot tarzi, oilaviy ahvoli va
boshqalar bo’yicha korxonaning maqsadli bozorini (segmentini)
shakllantiruvchi
xaridorlarning asosiy tavsiflari qanday?
Bozorda o’z pozitsiyasini belgilay borib, firma o’xshash tovarlar taklif qilib
176
raqobatchilarni surib chiqarishi mumkinmi yoki o’z o’rnini topishga urinadimi?
Tovar siyosati firma tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar
raqobatbardoshligini oshirishi bo’yicha, birinchi navbatda sifat tavsifini yakuniy
iste’molchilar talablariga mos keladigan darajada yaxshilash, narx siyosati firma
tovariga narx hisoblash metodikasini, narx va sifatning o’zaro aloqasini, xaridorlar
uchun chegirmalar va imtiyozlar tizimini ta’riflashni ko’zda tutadi. Bu yerda
narxning tanlangan darajasi firmani ta’minlaydigan o’sha sof daromad ko’rsatiladi.
Savdo siyosati ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni
samarali sotilishi uchun
optimal savdo tarmog’i qanday tashkil etilishi – to’g’ridan-to’g’ri iste’molchigami
yoki vositachilar orqali tarmoqlari yaratishni ham qo’shib, ulgurji va chakana
savdo do’konlari oraliqda saqlash uchun omborxonalar, servis markazlar,
tovarning harakatlanish yo’nalishlarini belgilash, ta’minot, transportga yuklash-
tushirish, yukka ishlov berish ishlarini va b. tashkil qilish kabilarni ko’rsatadi.
Yangi tovarlar yaratish (innovatsiya siyosati),
ularning assortimentini
optimallashtirish (assortiment siyosati), tovarning hayot siklini uzaytirish bo’yicha
choralarni ko’zda tutadi. Siljitish siyosati (kommunikatsiya siyosati) talabni
shakllantirish va tovar savdosini rag’batlantirish (FOSSTIS) bo’yicha faol masala
qanday hal qilinishi.