Тошкент тиббиёт академияси ҳузуридаги педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг
Yüklə 5,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Diartrozlar (diarhrosis)
yoki Bo„g„imlar (articulatio ) suyaklarinig bir biriga yakinlashmasdan o‘rtada bo‘shlig‗ koldirib g‗o‘shilishidan vujudga keladi. Bo‗g‗im hosil bo‘lishi uchun g‗uidagi shartlar lozim bo‘ladi: 1.Bo‗g‗im hosil g‗tlishda ishtirok etuvchi suyaklarning bir biriga mos Yuzalari (facies articulares) bo‘lishi shart. Jumladan, bir suyak uchi Yumalok shaklda bo‘lsa (Bo‗g‗im boshchasi) ikkinchisining uchi shunga yarasha botig‗ bo‘lishi lozim. Agar suyaklarning Bo‗g‗im Yuzalari shakl jixatidan moslashmagan bo‘lsa, Bo‗g‗im xarakatiga xalag‗it beradi. Lekin gavdada Bo‗g‗im Yuzalarining o‘zaro moslashmagan xollari xam uchraydi, bunday xollarda tog‗aylardan tuzilgan turli shakldagi plastinkalar ularni moslashtirib turadi. 87 2. Suyaklarning Bo‗g‗im hosil g‗iluvchi Yuzalarini 0,2 0,6 mm g‗alinlikdagi tog‗ay plastinkasi koplab, ularning g‗adir budur Yonlarini tekislaydi va Bo‗g‗imlar xarakatida tashg‗i tasirlarni ushlab kolish (amortizasiya) vazifasini bajaradi. Tog‗ay plastinkalari doimo sinovial suyag‗lik bilan namlanib turadi. Bo‗g‗imlarni Bo‗g‗im xaltasi (capsula articularis) o‘rab turadi. Bo‗g‗im xaltasi ikki kavatli fibroz to‘g‗imadan tuzilgan. Tashg‗i kavat fibroz kapsulasi (membrana fibrosa) va ichki sinovial membrana (membrana synovialis). Fibroz kapsulasi Bo‗g‗im xaltasini mustaxkamlash uchun xizmat kilsa, siyrak biriktiruvchi to‘g‗imadan va endotelyal xujayralardan tuzilgan ichki kavat xalta Yuzasini silliklash uchun xizmat qiladi. Sinovial kapsula sarg‗ish rangli tinig‗ (sinovial) suyag‗lik chikaradi. SuYug‗lik Bo‗g‗im Yuzalarini namlaydi va ularni sovub g‗izishdan saklaydi. Agar Bo‗g‗im ichida boylam yoki muskul payi bo‘lsa, ular xam sinovial parda bilan o‘raladi. Baysi Bo‗g‗imlarda Bo‗g‗im xaltasidao sinovial bo‘shlig‗lar (bursa synovialis) hosil bo‘ladi. Bo‗g‗im xaltalari ba‘zi Bo‗g‗imlarda tarang tortilib tursa, boshg‗alarida bo‘sh (xilpillab) turadi. Bo‗g‗im kapsulasi Bo‗g‗imlarni o‘rab, suyaklarni ustki pardaga chambarchas birlashturadi 3. Bo‗g‗imlar to‘g‗ima tolalaridan tuzilgan boylamlar (ligamenta) bilan mustaxkamlanadi. 1 Bo‗g‗im xaltasining tashg‗i fibroz kapsulasi uzunasiga g‗at - g‗at bo‘lib jo‘lashib ligg. ekstrakapsulana ni hosil g‗iladi. Odatda, boylamlar bir suyakdan boshlanib Bo‗g‗im osha ikkinchn suyakkka yopishadi. Boylamlar odatda, sinovial parda bilan o‘ralgan bo‘lib, kapsula ichkarisida bo‘lsa, ligg.intracapsularia deyiladi. Bo‗g‗imdagi boylamlar xarakatlarni tormozlash, Bo‗g‗imlarni ustaxkamlash vazifasini bajaradi. Serxarakat Bo‗g‗imlarda boylamlar yog‗on va kuchli bo‘lsa, kam xarakatlilarda nojik Yupka va bo‘sh bo‘ladi. 4. Bo‗g‗im xaltasi ichida, o‘zaro birlashuvchi suyaklar oralig‗ida Bo‗g‗im bo‘shlig‗i bo‘ladi. Bo‘shlig‗larda yesa tinig‗ sinovial suYug‗lik bo‘ladi. SuYug‗lik suyaklarning Bo‗g‗im Yuzalarini namlab turadi va ishg‗alanishdan sag‗laydi. Bo‗g‗imlarning xarakati suyaklardagi Bo‗g‗im Yuzalarining shakliga bog‗lig‗. Odatda bir suyakning Bo‗g‗im hosil g‗iluvchi uchi sharsimon bo‘lsa, ikkinchi suyakning uchi shunga yarasha botig‗ bo‘ladi yoki suyakning uchi silindr shaklida bo‘lsa, ikkinchisi shunga moslangan kemtik bo‘ladi va xokazo. Bo‗g‗im Yuzalarini bir birlariga moslashtirish uchun Bo‗g‗im bo‘shlig‗i ichida tolali tog‗aydan tuzilgan Bo‗g‗im lablari labrum glenoidale, chanog‗ va yelka Bo‗g‗imlarida turli shakili tog‗ay plastinkalar (disk va menisklar disci va menisci articularis-lar bo‘ladi. Bu disklar butun plastinka shaklida bo‘lib, tashg‗i uchasi bilan Bo‗g‗im kapsulasiga yopishib turadi. enisklar yesa yarim o‘ shaklida bo‘lib, Bo‗g‗im Yuzalarida jo‘lashgan. Tog‗aydan tuzilgan Bo‗g‗im lablari Bo‗g‗im uchasi g‗irralarida jo‘lashib, uning Yuzalarini kengaytirib, chukurlashtirib Bo‗g‗im boshchasiga moslashturadi. Demak Bo‗g‗im hosil g‗ilishda ishtirok etuvchi suyaklar Bo‗g‗im boshlarining shakliga g‗arab ularning xarakatlari aniklanadi. Odam organizmida bir o‘g‗li, ikki o‘g‗li va ko‘p o‘g‗li Bo‗g‗imlar bo‘ladi. Masalan, Bo‗g‗imlar bir o‘k atrofida xarakat 1 Human Anatomy, Kenneth S. Saladin, USA 2014. Gray's Anatomy for Students,Drake RL Vodl W, Mitchell AWM Elsever Churchill Livingstone, 2014 88 g‗ilsa (tirsak barmog‗lar Bo‗g‗imi), fakat bukib yoziladi. Bunday Bo‗g‗imlarni tashg‗il kilayotgan suyaklarning uchi g‗altak yoki silindr shaklida bo‘ladi. Umurtka pog‗onasi rivojlangan boylamga bo‘. Jumladan, bir biriga yakin turgan umurtka ravoklari o‘rtasida sarg‗ish rangli boylam (ligamenta flava) jo‘lashgan. Umurtkalarning kirrali yoki o‘tkir o‘siklari orasida o‘sik boylam (ligamenta interspinalia) g‗amma ularning ko‘ndalang o‘sig‗lari o‘rtasida tortilgan boylamlar ligamenta intertransverzaria bo‘ladi. Umurtg‗alarning org‗a o‘tkir o‘sig‗lari orasidagi boylamlar, o‘sig‗larning uchiga yetib, bir g‗birlari bilan tutashib o‘sig‗ usti boylami (ligamentum supraspinale) nomini oladi. Bu boylam bo‘yin kg‗smida yaxshi rivojlangan bo‘lib, bo‘yin (gardan) boylami (ligamentum nuchae) nomi bilan Yuritiladi. Umurtg‗alarning Bo‗g‗im o‘sig‗lari o‘zaro Bo‗g‗im hosil kilib tutashsa, ular tanalarining old tomonida oldingi, uzun boylam (ligamentum longitudinale anterius), orka tomonida org‗a:.uzun boylam (ligamentum longitudinale posterius ) jo‘lashgan bo‘ladi. Birinchi, ikkinchi bo‘yin umurtkalari boshg‗a umurtkalardan farg‗li o‘larog‗, o‘zaro Bo‗g‗imlar (articulatio atlantoaxiales lateralis) hosil kilib tutashadi. Ikkinchi umurtkaning tishsimon o‘sig‗i birinchi umurtkaning oldingi ravog‗iga tutashib articulatio atlantoaxiales mediana hosil qiladi. Bu Bo‗g‗imlar aloxida Bo‗g‗im xaltasi bilan o‘ralgan. Atlantning old ravog‗i bilan ensa suyagidagi katta teshik g‗irrasining old qismi oralirida parda (membrana atlantooccipitalis anterior) bo‘lsa, atlantning orka ravojg‗i va ensa suyagining katta teshik g‗irrasidagi org‗a g‗ism oralirida org‗a parda (membrana atlantooccipitalis posterior) jo‘lashadi. Shu bilan birinchi bo‘yin umurtg‗asining turli tomonga (aylanma) xarakat kilishiga imkoniyat tug‗diradi. Bosh skeleti ensa suyagining Yon g‗isimlarida jo‘lashgan do‘nglar vositasida birinchi bo‘yin umurtkasining ustki bo‘gim chukurchasiga Bo‗g‗im (articulatio atlantooccipitalis) hosil kilib g‗o‘shiladi. Bir xil tuzilishga yega bo‘lgan bu ikki Bo‗g‗im birgalikda bir xil, xarakatni amalga oshirganligi tufayli kombinasiyalangan bo‘gim turkumiga kiradi, Bu bo‘gim ikkinchi bo‘yin umurtkasining tishsimon o‘sig‗i bilan ensa suyagining nishabi o‘rtasida tortilgan boylam ligamentum arisis; dentis, tishsimon o‘sig‗ning org‗asidan ko‘ndalang tortilgan boylam (ligamentum trasversum atlantiva ularning tarmog‗lari: kanusimon boylam (ligamentum alarea bilan mustaxkamlangan. Bu boylamlar dens Yonboshlaridan boshlanib condylus occipitalis -ning medial tomoniga epishgan. Lig. Criciforme atlantis (krestsimon boylam) dens - ning ko‘ndalang boylami bilan uzunasiga yo‘nalgan. Fibroz to‘kima tutami (fasciculi longitudinalis- lig.supraspinale - ni davomi) dan tashkil topgan. I - II- boshg‗a umurtg‗a Bo‗g‗imlari g‗alin fibroz parda(membrane tectoria) bilan g‗oplangan. Bu Bo‗g‗imlar kallani umurtg‗a pog‗onasiga g‗o‘shib, mustaxkam ushlaydi. Kallani xaddan tashkari aylanmasligini ta‘minlaydn. Umurtg‗a pog‗onasi umurtkalarning o‘zaro ustma ust g‗o‘shilishan vujudga keladi va katta Yoshdagi odamlarda "S" shaklida jo‘lashadi. Umo‗rta pog‗onasining bo‘yin bel g‗ismi oldinga fiziologik g‗iyshaygan (lordoz) bo‘lsa, Ko‗krak va dumg‗aza g‗isimlari org‗a tomonga fiziologik (kifoz) kiyshaygan bo‘ladi. Umurtg‗a pog‗onasining bu kiyshaymalari yangi tuzilgan bolalarda sezilmaydi, keyinchalik bola o‘tira boshlab, zo‘rg‗a Yurganda asta sekin paydo bo‘ladi. Umurtka pogonasi 89 boshni ushlab turadi, tananing tayanch vazifasini bajarib, tikka turishni ta‘minlaydi. Umurtg‗a pog‗onasi kanalida orka miya tashki tasirotlardan saklanadi. Yüklə 5,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|