Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika

O'qituvchilarda kreativlikni rivojlantirishning pedagogik 
texnologiyalari 
 Kalit so'zlar: evristik o'qitish usullari, kasbiy tayyorgarlik, kreativlik, 
ijodiy tafakkur, ijodiy fikrlash, ijodiy qobiliyat, ijodiy motivatsiya, ijodiy muhit. 
Zamonaviy oliy o'quv yurtlari o'qituvchilarining faoliyati tahlili shuni 
ko'rsatadiki, ularning kreativ qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan 
pedagogik amaliyot darajasi yetarli darajada emas. Aksariyat o'qituvchilarning 
kelajakdagi kasbiy va pedagogik faoliyatda ijodkorlik ish tizimida, 

---

102 
o'quvchilarning algoritmik harakatlariga qaratilgan stereotipli usul va uslublar
ustunlik qiladi. Shuning uchun tarix o'qituvchilarini tayyorlaydigan pedagogik 
oliy ta`lim muassasalarining eng muhim vazifalaridan biri bu bo`lg`usi 
o`qituvchilarda kreativlikni rivojlantirish, ularning ijodiy salohiyatini oshirish, 
bo`lg`usi o`qituvchilarning kasbiy-pedagogik faoliyatda ijodkorlik elementlarini 
qo`llashga tayyorlashdan iboratdir. 
Oliy ta`limda o`qituvchilarni kasbiy tayyorlashda kreativlikni pedagogik 
jihatlari Yu.P. Azarov, O.V.Akimova, R.S.Gurevich, I.A.Zyazyun, N.V. Kichuk, 
N.V.Kuzmina, O.N.Kutsevol, L.M.Luzina, M.D.Nikandrov, N.G. Nichkalo, 
M.M.Potashnik, S.A.Sysoeva, M.I.Smetanskiy, G.S.Tarasenko, A.V.Temchenko 
va boshqa ko'plab olimlar tomonidan o'rganilgan. 
O'qituvchisi kreativligi deganda biz ta'lim jarayonida paydo bo'ladigan 
pedagogik vazifalarni o'qituvchining har xil echimlar uchun o'ziga xos, noyob, 
innovatsion g'oyalarni yaratish qobiliyatini belgilaydigan yaxlit sifatini 
tushunamiz. Bu o'qituvchining pedagogik muammoni o'z vaqtida ko'rish, uni hal 
qilishning kreativ yo`llarini ishlab chiqishi va ma`lum shablon bo'yicha emas, 
balki o'ziga xos bo`lgan usulda harakat qilishli bilan tavsiflanadi. 
Bo'lajak o'qituvchilarining ijodiy tafakkurini rivojlantirishning asosiy 
shartlaridan biri bu o'quv jarayonini o'quvchining shaxsiy xususiyatlarini, 
mayllari va intilishlarini hisobga olgan holda uning shaxsiyatiga yo'naltirishdir. 
Ya'ni, o'quvchilarga kasbiy pedagogik ta'limni, avvalo, shaxsning individual 
fazilatlariga yo'naltirilgan kreativ o`qitishning har xil yondashuvlaridan 
foydalanishni nazarda tutadi. 
Oliy o'quv yurtlarida bo'lajak o'qituvchining ijodiy salohiyatini 
shakllantirishga o'qitishning noan'anaviy shakllari va uslublarini, innovatsion 
pedagogik texnologiyalarni joriy etish, turli xil psixologik-pedagogik 
mashg'ulotlarni tashkil etish yordam beradi. Bunda kasbiy va pedagogik 
vazifalar, ilmiy konferentsiyalarda, tanlovlarda, oliy ta'lim muammolari bo'yicha 
munozaralarda va boshqa o`quv va ilmiy-uslubiy faoliyatda faol ishtirok etishi 

---

103 
tashkil etiladi. Bunda, o'qituvchi shaxsining kasbiy o'zini o'zi rivojlantirish, 
o'zini o'zi tasdiqlashi va o'zini namoyon qilishi uchun sharoit yaratiladi. 
Avvalo, bo`lg`usi o'qituvchilarning ijodiy fazilatlarini, shu jumladan 
pedagogik OTMlarda fan o'qitish metodikasi yo`nalishida kreativlikni 
rivojlanishni rag'batlantiradigan psixologik-pedagogik sharoitlarni tavsiflaylik. 
Masalan, E.P.Torrens shaxsning ijodiy fikrlashi va kreativligini rivojlantirishga 
yordam beradigan quyidagi shart-sharoitlarni ajratgan: ijodiy qobiliyatlar va 
ijodiy motivatsiyaning mavjudligi. Shu bilan birga, agar bu uchta omil bir-biriga 
to'g'ri keladigan bo'lsa, ijodiy qobiliyatlarning yuqori darajadagi namoyon 
bo'lishi mumkin. 
1) aniq belgilangan va qat'iy nazoratdan farq qiladigan to'liq bo'lmagan 
holatlar;
2) kelgusi faoliyat uchun strategiya va vositalarni yaratish va ishlab 
chiqish;
3) mas'uliyat va mustaqillikni rag'batlantirish;
4) mustaqil ishlanmalar umumlashmalar, kuzatuvlarga e`tabor berish.
Bo'lajak o'qituvchilarda kreativ fikrlashlarini shakllantirish jarayonida,
muammoli ta`lim texnologiyalaridan o'quv, ilmiy va kasbiy pedagogik 
muammolarni shakllantirish va hal qilishni ta'minlashda foydalanish muhim 
ahamiyatga ega. Shuning uchun zamonaviy oliy ta`lim muassasalarida 
o'qitishning barcha tashkiliy shakllari va usullarini bo'lajak o'qituvchilarning 
ijodiy tafakkurini rivojlantirish: ma'ruzalar, amaliy va seminarlar, mustaqil va 
yakka tartibdagi ishlarga bo'ysundirish zarur. Ma'lumki, muammoli ma'ruza 
talabalarning o'rganilayotgan masalalarga qiziqishini uyg'otadi, qo'shimcha 
ma'lumot izlashda faollik va mustaqillikni rag'batlantiradi. Shu bilan birga, 
o'qituvchi tomonidan taklif qilingan muammolarni hal qilish jarayonida ular 
tomonidan mustaqil qo`shimcha bilimlar olinadi. 
Muammoli ma'ruzalarga quyidagilar kiradi: ma'ruza-dialog, ma'ruza-
munozara, ma'ruza-munozara va boshqalar. 

---

104 
Muammoli amaliy va seminar mashg'ulotlari turli shakllarda o'tkazilishi 
mumkin, masalan: mavzuning individual masalalari bo'yicha munozaralar 
shaklida;
munozara, debat (qo'shimcha o'quv materialini mustaqil o'rganishni talab 
qiladigan) shaklida;
barcha o'quvchilarning diqqatini faollashtiradigan va dalillarga asoslangan 
fikrlashni rivojlantirishga hissa qo'shadigan tezislarni himoya qilish shaklida;
kelajakdagi 
o'qituvchilarning 
nazariy 
bilimlarini 
amalda 
qo'llash 
ko'nikmalarini rivojlantiradigan kasbiy va pedagogik muammolarni hal qilish 
shaklida;
mutaxassislarni tayyorlashning faol usuli bo'lgan ishbilarmonlik o'yinlari 
shaklida, chunki ular tadqiqot, o'qitish va ta'limning ayrim shakllaridan 
foydalanishni o'z ichiga oladi. 
Bo'lajak o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligining ajralmas qismi bo'lgan 
amaliy mashg`ulotlar loyiha usuli asosida tashkil etilishi kerak. Fan o`qitish 
metodikasi va ta`lim tizimini modernizatsiyalsh va innovatsion ta`limni tashkil 
etishga oid dolzarb muammolarni hal etish, ilmiy va amaliy izlanishlar olib 
borishga qaratilgan loyiha mavzulari talabalar tomonidan kichik guruhlarda yoki 
individual o`rganilib, loyihani tugatgandan so'ng, har bir talaba yoki kichik 
guruh o`z loyiha ishlarini muvofiqdir ravishda taqdimot orqali himoya qilib
turli savollariga javob berishi kabi, bo'lajak o'qituvchilarning amaliy ishlarining 
ushbu shakli, bizning fikrimizcha, eng maqbul va foydalidir. 
Shunday qilib, bo`lajak o'qituvchilarning, shu jumladan tarixni o`qitishda 
ijodiy tafakkurini shakllantirish jarayoni maqsadga muvofiq ravishda o'zaro 
ta'sir qilishdan, o'qituvchi va talabalar o'rtasidagi hamkorlikdan, o'quv 
jarayonini tashkil qilishning zarur shakllari va usullaridan foydalangan holda 
maxsus tashkil etish, talabalarning kasbiy ijodiy tafakkurini shakllantirishga 
hissa qo'shadigan usullarning ayrim guruhlarini ajratish mumkin, ular 
quyidagicha tasniflanadi: 

---

105 
1. Ta'lim faoliyatini tashkil etish usullari bo'yicha: 
dididaktik vazifalarni belgilashni bosqichma-bosqich tashkil etish, ularni 
hal etish usullarini tanlash, diagnostika va olingan natijalarni baholash bilan 
tavsiflanadigan strukturaviy va mantiqiy usullar;
o'quv-kognitiv harakatlarning muayyan algoritmlarini ishlab chiqish va 
mashg'ulotlar davomida odatdagi muammolarni hal qilishga qaratilgan trening
usullari (bular testlar va amaliy vazifalar bo'lishi mumkin, ularning tarkibiga 
ijodkorlik elementlarni qo'shish maqsadga muvofiq);
ta'lim jarayoni sub'ektlarining o'zaro ta'siri bilan tavsiflanadigan o'yin 
usullari (ta'lim vazifalari o'yin tarkibiga kiritilgan bo'lsa) va boshqalar.
2. Shakllantiruvchi yo'nalish bo'yicha, o'z navbatida: