Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika

 Moslashuvchanlik. O`quvchilar keng fikr yurita olsalar, vaziyat va 
muammoga ham bir qancha va turli echim topadilar. Bo`lajak pedagoglarda 
moslashuvchanlikni ular turli nuqtai- nazar va fikrlarni inobatga olganlari va 
ularni tahlil qilganlarida, turli fikrlarin bir-biri bilan solishtirganda va ularning 
o`hshash va farqli tomonlarin topganlarida va nihoyat muvafaqqiyatga erishib, 
yaxshi natijalar ko`rsatayotganlarida kuzatish mumkin.
Moslashuvchan bo`lish uchun bo`lajak pedagoglar ma`lumotning faqat 
yuzaki qismini emas, balki uning chuqur mohiyatini anglab etishlari lozim. 
Moslashuvchanlik ko`nikmasini shakllantirishda bo`lajak pedagoglar amaliyot 
bilan ta`minlansa va ularga yo`lyo`riq ko`rsatilsa, kelgusida turli g`oyalarni 
topishda bu kuchli stimul bo`lib hizmat qiladi. Agarda talaba ko`plab g`oyalar 
topgan bo`lsa, u moslashuvchanlikni emas, balki ravon fikrlashni namoyon 
qilmoqda, chunki bunda barcha e`tibor bitta yoki bir turdagi javoblarga 
qaratiladi. 
Bo`lajak 
pedagoglarda 
moslashuvchalik 
ko`nikmasini 
shakllantirishda 
soni 
jihatdan 
ko`p 
emas, 
balki 
turli 
mazmundagi g`oyalarni topish kerakligini alohida ta`kidlab o`tish lozim. 
Muammoning 
mazmunini 
chuqur 
anglagan 
holda 
ham, 
bo`lajak 
pedagoglar turli g`oyalarni topishda qiynaladilar yoki umuman bunga qodir 

---

142 
bo`lmaydilar. Bu esa, o`z o`rnida, ularda moslashuvchanlik ko`nikmasini 
shakllantirish kerakligdan dalolat beradi. 
Tajriba va doimiy mashq yordam bersada, o`qituvchi bo`lajak 
pedagoglarga murabbiy sifatida turli strategiyalardan foydalanishni o`rgatishi 
kerak. Bo`lajak pedagoglarga turli g`oyalar turli toifa (kategoriyalar)ga 
bo`linishini anglashida yordam berish mumkin. M: “hayvonlar” kategoriyasiga 
bo`lajak pedagoglar hayvonlar nomlarini keltiradilar. Birozdan so`ng, “taomlar” 
kategoriyasiga bo`lajak pedagoglar avval milliy keyin boshqa halqlar taomlari 
ro`yxatinituzadilar.
Mashq shu yo`sinda davom etadi. Bu bo`lajak pedagoglar bir 
kategoriya, ya`ni bir fikrdan ikkinchisiga o`tish va unga tezda moslashish 
ko`nikmasini o`zlashtirmaguncha davom etadi. Bo`lajak pedagoglarda bunday 
ko`nikma shakllangach, ulardan moslashuvchanlik bilan fikrlashni talab qilish 
mumkin. 
Ko`p yillar avval Aleks Osborn moslashuvchanlik bilan fikrlashni 
kuchaytiruvchi savollar toifasini tuzib chiqqan (1963). Eberlening 1971 yilda 
ishlab 
chiqqan 
SCAMPER 
mnemonik 
sxemasi 
substitute 
(almashtirmoq, 
o`zgartirmoq), 
combine 
(birlashtirmoq), 
adapt 
(moslashtirmoq), 
modify 
(o`zgartirmoq, 
boshqa 
shakl 
bermoq), 
maximizeG`minimize (maksimallashtirmoq, minimallashtirmoq), put to other 
uses 
(boshqa soha, usulda qo`llash), eliminate (oldini olmoq) va rearrange 
(qo`llanilishini o`zgartirish) kabi tushunchalar asosida ishlab chiqilgan. 4-sinf 
o`qituvchisi SCAMPER mnemonik sxemasidan bo`lajak pedagoglarda 
moslashuvchan fikrlashni rivojlantirishda istiqomat qilayotgan shahri, tuman, 
mahallasining ramzi yoki iqtisodiyot, sanoat, oziq-ovqat sohasiga tegishli 
ma`lumotlarni va aynan Mayn shahrining ramzi bo`lshan mashhur olmali 
pirogidan o`quvchilar e`tiborini tortishda foydalanganini ko`rsatadi. O`quvchilar 
mnemonik sxemadan foydalangan holda agarda shokoloddan mashhur olmali 

---

143 
pirogni pishirishda shokoladdan foydalanilsa va pishirish jarayonida pirogning 
tarkibi yoki shakli o`zgartirilsa qanday natijaga olib kelishi va qanady qilib bu 
shokoladli pirogni Mayn shahrining mashhur pirogiga aylantirish mumkinligi 
tahlil qiladilar”.