Toshkent yangiyul poligraph service

\j Material balansi. Korxonaning barcha texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari ishlab chiqarish jarayonlarining material, energetik

va iqtisodiy balanslari asosida aniqlanadi. Balanslar ishlab chiqarilgan mahsulot birligida tuziladi va jadvallar shaklida tayyorlanadi. Unda kirim va chiqim qismlari bo‘lib, har ikkala qismning qiymatlari yig'indisi (E = E ) teng bo‘lishi kerak.
m kirim m chiqim
Material balansi moddalar massasining saqlanish qonuniga asoslanadi. Unda texnologik operatsiyaga tushuvchi moddalar (kirim qismiga yozilgan moddalar) massasi reaksiyadan keyin olingan moddalar (chiqim qismiga yozilgan moddalar) massasiga teng bo‘ladi. Chiqim qismida asosiy reaksiyadan tashqari, parallel va qo‘shimcha reaksiya mahsulotlari ham yoziladi.
Energetik balans, material balans ma’lumotlari va issiqlik hamda elektreneigiyalarining kirim va chiqimlariga asoslangan holda tuziladi. Iqtisodiy balans esa, ayni mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha xarajatlarning kirim va chiqimlariga asoslanib pul birliklarida tuziladi. Shu balans ma’lumotlari asosida mahsulotning tannarxi va demak, ishlab chiqarishning rentabelligi aniqlanadi.
■J Texnologik sistemaning oddiy va murakkabligi, tabiiyki mahsulotning tannaixiga ta’sir etadi. Sistemada apparat va qurulmalar miqdori ko‘p bo‘lsa, bunday korxonani qurish uchun ko‘p mablag‘ sarflanadi va yaroqsizlanishiga ham ko‘p pul ajratiladi. Bundan tashqari korxonada ishlayotgan apparatlar buzilganda, ulami tuzatuvchi kishilar soni ham ortadi.
Demak, mehnat mahsuldorligi kamayadi va mahsulot tannarxi ortadi. Shuning uchun ham ishlab chiqarishning yangi usullarini yaratishda, qisqa sxemaga o‘tishga, ishlab chiqarish bosqichlarini kamaytirishga hamda shu uzlukli yoki davriy jarayonlarni uzliksiz jarayonlarga almashtirishga harakat qilinadi.
Davriy deb, shunday jarayonlarga aytiladiki, bunda xomashyo apparatga solingan bir nechta qayta ishlash bosqichlaridan o‘tgandan so‘ng, hosil bo‘lgan mahsulotlaming barchasi apparatdan chiqarib olinadi. Bunda apparatga xomashyo solinguncha va undan mahsulotlami chiqarib olguncha apparat ishlamaydi. Ma’lum muddatgacha bo‘sh turadi. Bu operatsiyalar ko‘p mehnat talab qiladi, xomashyoni solish va mahsulotni tushirib olish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish juda qiyin bo‘ladi. у
'jUzluksiz jarayon deb, shunday jarayonlarga aytiladiki, bunda apparatga xomashyoning tushishi va undan mahsulotning chiqarib olinishi uzoq muddatgacha to'xtovsiz davom etadi. Bunda apparat va qurilmalarning ishlamay turadigan bo‘sh vaqti bo‘lmaydi, apparat- larning mahsuldorligi yuqori bo'ladi. Xomashyoni ortish va mah- sulotni tushirish ishlarini mexanizatsiyalash oson va barcha operat- siyalami avtomatlashtirish yengil bo‘ladi.
_v Mexanizatsiyalash bu odamningjismoniy mehnatini mashinalar mehnatiga almashtirishdir. Mexanizatsiyalash apparatlar ishini jadallash yoki xizmat shtatlarini qisqartirish hisobiga mehnat mahsuldorligini qonuniy ravishda oshiradi. Ko'pchilik kimyoviy korxonalarda asosiy operatsiyalar mexanizatsiyalashtirilgan. Ammo xomashyoni apparatlarga solish va mahsulotlami undan chiqarib olish, materiallami tashish kabi ishlami hamma vaqt ham mexanizatsiya­lashtirilgan deb bo'Imaydi.
j.Avtomatlashtirish shu bilan tavsiflanadiki, bunda xodim ishlab chiqarish jarayonlarini bevosita boshqarish ishlaridan ozod qilinadi va bu funksiya avtomat qurilmalariga yuklanadi.
Avtomatlashtirish — bu mehnat mahsuldorligini keskin oshiruvchi va yuqori iqtisodiy ko‘rsatkichlarda ko‘p mahsulot ishlab chiqarishga imkon beruvchi oliy darajadagi mexanizatsiyalashdir.
Jarayonni avtomatlashtirish uch asosiy asbobdan foydalanib amalga oshiriladi: o‘lchagich (yoki datchik), to‘g‘rilagich va ijro etuvchi mexanizm. 0‘lchagich texnologik rejimning qandaydir biror parametrini o‘lchab, axborotni regulyatorga yuboradi, u esa qabul qilgan o'lchov qiymatlarini, o‘zidagi qiymatlar bilan taqqoslab ko‘radi, agar o‘zidagi qiymatlardan (ilgaridan berib qo‘yilgan standart qiymatlar) og‘ish sodir bo‘lgan bo‘lsa, ijrochiga komanda beradi, ijrochi kamchilikni tuzatadi. Kimyoviy korxonalarda o‘lchagich asbobi moddaning haroratini, konsentratsiyasini yoki apparatga kiruvchi va undan chiquvchi gaz (yoki suyuqlik) oqimi tezligini o‘lchaydi. Ijrochi asbob esa o‘sha og‘ishni tuzatib tenglashtiradi.-
1- rasmda reaktoming harorat rejimini oddiy avtomatlashtirish sxemasi berilgan. Qaysiki, unda ekzotermik reaksiya borib, gazsimon

mahsulotlar olinadi. Reaktorga kirayotgan gaz oqimi tezligi va reaksiyaga kirishadigan moddalar konsentratsiyasi n i ng doimiyl igi ni (o‘zgarmasligi)ni saqlab turish avtomatlashtirilgan bo‘lsa, unda nafaqat harorat barqaror bo‘ladi, balki reaktorda dastlabki moddalaming mahsulotga aylanish darajasini ham turg‘unlashtiradi, ya’ni aylanish darajasi doim bir me’yorda boradi.
Issiq gazlar aralashmasi reak- tordan chiqadi, issiqlik almash- tirgich quvurlari ichidan o‘tib, ularning tashqarisidagi bo'shliq orqali kelayotgan dastlabki gazlami kerakli haroratgacha qizdiradi. Bu gazlar qizigach reaktoiga kiradi.
0‘lchagich (masalan, termo- para-X) reaktorga kirayotgan moddalar haroratini o‘lchaydi, agar kerakli haroratdan ozgina chetlashgan bo‘lsa, to‘g‘rilagichga o‘tkazgich orqali signal beradi (to‘g‘rilagich — regulyator, oddatda elektron asbobi), u o‘z navbatida ijrochi mexanizmga (IM) komanda beradi. IM bu reaktorga (1) kirayotgan sovuq gazlami ochib yoki yopib turuvchijo‘mrak (ventil) (3) bo‘lgan elektr motorcha bo‘lishi mumkin.
Agar reaktoiga kiradigan gazning harorati normadan ozgina ortiq bo‘lsa, u IM jo‘mrakchani ochadi, natijada reaktorga kiradigan sovuq gaz miqdori ortib reaktordagi gazlar harorati normal holatga keladi. Mabodo reaktorga kiradigan gazning harorati normadan past bo'lsa IM jo'mrakchani bir oz berkitadi va gaz harorati normal- lashadi.
Murakkab kimyoviy-texnologik sistemalarni kompleks avtomatlashtirishda boshqaruvchi elektron hisoblash mashinalari qo‘llaniladi. Ular turli o‘lchov asboblaridan jarayonni borishi haqidagi axborotlami qabul qilib oladi, optimal sharoitni hisoblaydi va ijrochi - asbobga tegishli buyruq beradi.
Texnologik jarayonlaming avtomatlashgan boshqaruv sistemasini kimyo sanoatida keng qo‘llash hozirgi zamonning eng dolzarb vazifalaridan biridir.
Shuning uchun ham korxona va tashkilotlarda mehnat sharoitini yaxshilash hukumatimizning diqqat markazida bo'lgan muhim vazifalardan biridir.
Kimyo sanoatida tarmoqlar uchun alohida qoidalar texnika xavfsizligi normalari va har bir kimyoviy ishlab chiqarishni loyihalash, qurilish ekspluatatsiya qilish uchun sanoat sanitariya normalari ishlab chiqarilgan va ular amalda tatbiq etilgan.
Kimyo sanoati xodimlari zararli va zaharli gazlar, suyuqliklar, changlanuvchi va sochilib ketuvchi moddalar bilan hamda yuqori harorat va bosim ostida ishlashlariga to‘g‘ri keladi. Texnika xavfsizligi va mehnat muhofazasi qoidalarida va maxsus qonunlarda mehnat - kashlaming xavfsiz ish sharoitlarini yaratish ko‘zda tutilgan. Kimyoviy korxona binolarining ichida, korxona atrofida, havoda va suvda zararli kimyoviy moddalaming chegaralangan konsentratsiyasi belgilangan.
Ko‘pgina organik birikmalar, ayniqsa efirlar, spirtlar va ba’zi anorganik birikmalar masalan, vodorod, ammiak va boshqalar osonlikcha o‘t olib ketuvchi va portlovchi moddalar hisoblanadi. Shu boisdan bunday korxonalarda yong‘inning oldini olishning hamda ehtimoli tutilgan yong‘inni tez bartaraf etishning keskin chora- tadbirlari ko'rilgan bo'ladi.
Kimyo korxonalarida yong‘inga qarshi texnik va texnika xavfsizligi qoidalariga rioya etish, davlat inspeksiyasi organlari hamda zavod ichki xizmati xodimlari tomonidan nazorat qilib turiladi. Korxonaning har bir xodimi, shu jumladan, ishlab chiqarish amaliyotini o'tovchi talaba ham ishlaydigan ish joyiga hatto kimyo labaratoriyalariga ham umumiy ishlash qoidalarini o‘zlashtirgandan va mehnat xavfsizligi instruksiya (ko‘rsatma)larini olgandan so‘ng qo‘yiladi.