Tourism and recreation in the XXI century: problems and prospects

TOURISM AND RECREATION IN THE XXI CENTURY: PROBLEMS AND PROSPECTS
3-4 May 2019
280
Baku, Azerbaijan

---

3,2%-i). Həmin ildə turizm və səyahət xidmətləri ixracının miqdarı 1492,2 milyard ABŞ dolları 
olmaqla dünya ixracının 6.5%-ə bərabər olmuşdur. Bu sektorun ixracı dünya xidmət ixracının 30%-ə 
yaxın olmuşdur [1].
Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdiyi zamandan başlayaraq xarici ticarət əlaqələrinə xüsusi 
yer vermiş və bu sahənin inkişafı məqsədilə müvafiq tədbirlər həyata keçirmişdir. Bunun nəticəsində qısa 
müddət ərzində uğurlu neft strategiyamızın reallaşdırılması ilə ölkəmizin xarici ticarət əlaqələri genişlənmiş 
və ixracımız istər dəyər və istərsə də miqdar baxımından böyük artımlar əldə edmişdir. Son illərdə 
ölkəmizin qarşısında duran əsas məsələlərdən biri iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və ixrac məhsullarının 
sayının artırılmasıdır. Son illərdə qeyri-neft sektoru üzrə ixracın artırılmasında müəyyən irəliləyişlərin əldə 
edilməsinə baxmayaraq, hələ də neft ixracı ümumi ixracımızda yüksək paya malikdir. Fikrimizcə 
ixracımızın diversifikasiyasında turizm xidmətlərinin ixracı əhəmiyyətli rola malik ola bilər. Bir sıra dünya 
ölkələrində turizm xidmətlərinin ixracının ölkənin iqtisadi inkişafına təsiri ilə əlaqədar aparılmış 
tədqiqatlardan aydın olur ki, turizm xidmətlərinin ixracı ölkə iqtisadiyyatına müxtəlif aspektlərdən müsbət 
təsir göstərir.
Ümimilikdə qeyd etmək olar ki, xarici turistlərin ölkədə müəyyən məbləğdə maliyyə vəsaiti 
xərcləməsilə turizm sektoru vasitəsilə ölkə iqtisadiyyatına xarici valyuta axınları artır. Turizm birbaşa və 
dolayı yollarla iqtisadi artıma müsbət təsir edir. Turizmin iqtisadi artıma təsiri əsasən üç aspektdən təhlil 
edilməlidir. Turizm fəaliyyətinin təşkili məqsədilə bir sıra iqtisadi tədbirlər həyata keçirilməlidir. Turizmin 
normal fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün tikinti məsələləri ilə əlaqədar infrastrukturu lazımi şəkildə 
mövcud olmalıdır. Beləliklə də mühəndislərin bu sahədəki fəaliyyətləri turizm biznesindən gəlir əldə 
etməklə stimullaşır. Belə olan təqdirdə dövlət turizm sektoru ilə birbaşa və dolayı əlaqəsi olan vətəndaşlara 
vergi tətbiq etməklə mədaxilini artıra bilir [4].
Ölkənin təbii ehtiyatlarla zəngin olması və çoxlu sayda insan resurslarının mövcudluğu turizmin 
inkişafının əsas amili hesab edilir. Lanza və Pigliaru 2000-ci ildə qeyd etmişdi ki, geniş təbii ehtiyatlara 
malik olan ölkənin turizm sahəsində ixtisaslaşması həmin ölkənin iqtisadi artımına müsbət təsir göstərir. 
2007-ci ildə 143 ölkə üzrə apardığı tədqiqatda Brau və başqaları bu nəticəyə gəlmişdilər ki, bir milyondan 
az əhalisi olan ölkənin turizm sahəsində ixtisaslaşması başqa ölkələrə nisbətən daha çox uğur əldə edir [6]. 
Sayman və başqa tədqiqatçılar bildirmişlər ki, dünyanın sürətli inkişaf sektoru olan turizmin ölkədə 
infrastrukturun yaxşılaşdırılması və investisiyanın artırılmasında müsbət təsiri vardır. Turizmin fəaliyyəti 
üçün əlverişli infrastrukturun yaradılması və bu sahəyə zəruri investisiyaların yatırılmasından turizm ilə 
bərabər başqa sahələr də yararlanır. Misal üçün, kənd təsərrüfatı sahəsi ilə əlaqədar qeyd etmək olar ki, 
turistlər üçün nəzərdə tutulan infrastruktur regionların bir-biri ilə əlaqələrinin yaradılmasında və 
məhsulların daşınmasında istifadə olunur. Hernandez bildirmişdir ki, turizm məqsədilə tikinti işlərinin 
reallaşdırılması yeni iş yerlərinin açılmasına və gəlirlərin yaranmasına səbəb olur. Bu yeni iş yerləri 
qısamüddətli olmasına rəğmən, insanların həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasına və ərazidə pul dövriyyəsinin 
artmasına səbəb olur. Turistlərin səfərlərinin artması regionlarda daha çox maliyyə vəsaitinin 
xərclənməsinə səbəb olur ki, bu da öz növbəsində iqtisadi artıma müsbət təsir edir [4]. 
Turizmin iqtisadiyyata təsiri turistlərin tələb etdikləri məhsulların miqdarından (qalmaq üçün yerlər, 
ərzaq, nəqliyyat və əyləncə mərkəzləri) asılıdır. Bu məhsullara və xidmətlərə olan tələb turizm ilə əlaqədar 
sahələrin inkişafına müsbət təsir edir. Turistlərin tələblərinin artması nəticəsində qeyd edilən sahələrin 
istehsalı və gəlirləri də artır, nəticədə turizmin induksiya edilmiş təsirləri genişlənir. Gəlirlərin artımı öz 
növbəsində birbaşa və dolayı vergi, habelə gömrük rüsumları vasitəsilə dövlət büdcəsinə mədaxilin 
artmasına səbəb olur [4].
Xarici ticarət baxımından bir sıra inkişaf etməkdə olan ölkələrdə turizm sektoru başqa sahələrə 
nisbətən xarici valyuta mədaxilində daha çox paya malik olduğundan ixracyönümlü sektor hesab edilir. 
Eyni zamanda turizm sektoru başqa ixracyönümlü sektorlardan fərqli olaraq ən az ticari məhdudiyyətlərlə 
üzləşir. Çünki turizm ilə əlaqədar əmtəə və xidmətlər əsasən ölkə daxilində istehsal olunur [4]. 
Hər bir ölkə iqtisadiyyatının ixracdan asılılığını nəzərə alaraq, qeyd etmək lazımdır ki, turizm 
ölkənin xammal ixracından asılılığını azaltmaq gücündədir. Belə ki, əgər ölkə əsasən kənd təsərrüfatı 
məhsulları və təbii ehtiyatların ixracından asılıdırsa, turizmin inkişafı ölkənin valyuta gəlirlərini 
artırmaqla yanaşı, xammal məhsullarına mənfi təsir göstərən qiymət dəyişikliklərini sabitləşdirə bilir. 
Turizm də daxil olmaqla iqtisadi sektorların qarşılıqlı olaraq xammal və hazır məhsullar üzrə alqı-
satqıları inkişaf etdikcə yerli sektorların turistlər və daxili bazar üçün məhsul istehsalı və xidmət 
göstərmək məqsədilə istifadə olunan kapital məhsullarının idxalından asılılıqları azalır. Beləliklə də