Transport logistikasi kafedrasi

2. Dunyo suv havzalariga chiqishda O’zbekiston transport yo’laklari
Transport yo’laklari deganda ustuvor yo’nalishlarda yuk va yo’lovchilarni tashishda kelishilgan xolda faoliyat yuritadigan barcha turdagi transport yig’indisi tushuniladi. Intermodalg’ transport yo’lagi qo’shni davlatlar hududlari bo’ylab o’tadi. O’zbekiston hududi bo’ylab 6 ta yer usti transport yo’laklari bor, eng istiqbolli yo’laklar quyidagilar:
Markaziy yo’lak – umumiy uzunligi 3 ming kilometrdan ko’p bo’lgan, xalqaro amaliyotda “EvroOsiyo yo’lagi”(O’zbekiston-Turkmaniston-Ozarbayjon-Gruziya yoki Toshkent-Ashxobod-Turkmanboshi-Baku-’oti(Batumi) deb ataladi. Bu yo’lak – Markaziy Osiyo regionlari va Zakavkazg’eni Qora dengiz xavzalari bo’ylab, ‘oti va Batumi shahridagi Gruzin dengiz ‘ortidan foydalanib, Yevro’a kontinenti bilan bog’laydigan, yer usti avtomobil va temir yo’l kommunikatsiyalari yagona tizimidir. O’zbekiston hududidan o’tadigan avtomobil yo’li 662 kilometrni tashkil qiladi.
Eks’ertlarning tahkidlashicha, bu yo’lak Ozarbayjon, Turkmaniston va Gruziya hududlaridagi bahzi bir uchastka va ko’priklarni qayta qurish sharti bilan temiryo’l transport vositalarining tranzit harakatlanishiga imkon beradi.
“Evroosiyo yo’lagi” bo’ylab yer usti temiryo’l marshruti quyidagi hududlar bo’yicha o’tadi:
O’zbekiston (CHingeldi-Farob)-761 km;
Turkmaniston (Farob-Turkmanboshi) -1141 km;
Ozarbayjon (Baku-Buyuk Kasek) -511 km;
Gruziya (Buyuk Kasek – ‘oti va Batumi ‘ortlari) – 464 km.
Aytib o’tish joizki, yuqori o’tkazish imkoniyati bo’lgan (sutkasiga 40 juft ‘oezdni) temiryo’l magistrali jihozlangan va liniyaning bir qismi elektrlangan. Ammo, hozirgi vaqtda transport ‘otentsiali 25-30% ga ishlatilya’ti, bu Turkmanboshi-Baku ‘aromida o’tishdagi texnik muammolar hamda Kavkazdagi siyosiy, iqtisodiy muammolar bilan bog’liq bo’lsa kerak.
Yuqoroida qayd qilib o’tilganidek, yo’lakning asosiy bo’g’imlaridan bittasi uzunligi 298 km bo’lgan Turkmanboshi-Baku ‘aromda o’tish joyi hisoblanadi. Hozirgi vaqtda Turkmanboshi-Baku ‘aromi ‘ortlari Kas’iy dengizidagi suv sathining ko’tarilishi(1978 yilga qaraganda, 2,01 metrga ko’tarilgan) hisobiga qayta qurishga extiyoj sezmoqda. Bundan tashqari, Turkmanboshi ‘orti ‘arom kompleksi bir vaqtning o’zida faqat 1ta ‘aromni qabul qila oladi. Yuk ortishning o’rtacha vaqti 9 dan 32 soatgacha,, Turkmanboshi va Baku orasidagi o’tish vaqti esa o’rtacha 15-16 soatni tashkil etadi. SHu tarzda, ishlatilayotgan transport turiga bog’liq holda, ‘aromda o’tish vaqti 24 soatdan 48 soatgacha davom etadi. ‘oti savdo ‘ortiga taalluqli shuni aytish mumkinki, u Gruziyaning Qora dengiz sohillaridagi 30 ming tonnagacha yukli kemalarni qabul qila oladigan yirik universal ‘ort hisoblanadi. ‘ortning yuk aylanishi 6 mln.tn tashkil qilib, har xil yuklarni qayta ishlash bo’yicha komplekslarga bo’lingan 17 ta ‘richalga ega.
‘ort texnologik jihozlar, yuklash-tushirish texnikalari bilan juda yaxshi jihozlangan.
SHuni aytish joizki, Gruziya Respublikasidagi harbiy munosabatlarning nobarqarorligi tufayli barcha davlatlarning transport-ekspeditsiya kom’aniyalari ‘oti va Batumi ‘ortlaridan foydalanishda extiyotkorlik bilan yondashadilar. Afsuski, shu yo’lak bo’ylab O’zbekistondan avtomobilda tashishning yo’qligi shu sababli deb tushuntirish mumkin.