Тупроқшунослик асослари

S u v d a e r u vch a n f o s f o r l i o’ g’ i t l a r
O d d i y s u p ye r f o s f a t - maydalangan fosfat xom ashyosiga 57% li sulfat kislotasi bilan ishlov berish natijasida kaliy monofosfat va kaltsiy sulfat, vodorod ftorid aralashmasi olinadi. Vodorod ftorid uchib ketadi, u maxsus uSKO’nalar orqali to’plab olinadi.
(Сa₃(РO₄)₂)₃ * СaF₂ + 7H₂SO₄ + 3N₂O = 3Сa(Н₂РO₄)₂ *Н₂O +7СaSO₄+2HF
1 tonna xom ashyo uchun 1 t kislota sarflanadi va 2 tonna mahsulot olinadi. SHu tufayli o’g’it tarkibidagi fosfor miqdori xom-ashyoga nisbatan 2 marta kamayadi.
Apatitdan tayyorlangan superfosfatda kamida 19%, fosforitdan olinganda esa 14% o’zlashtiriluvchan Р₂O₅ bo’ladi.
O’g’it ishlab chiqish jarayonida aralashmani yaxshilab aralashtirmaslik sababli sulfat kislotasi bir muncha ortiqcha miqdorda to’planib, qolib, u uch kaltsiyli fosfatni fosfor kislotasi, kaltsiy sulfat va vodorod ftoridgacha parchalaydi.
(Сa₃РO₄)₂) *СaF₂ + 10Н₂SO₄ =6H₃PO₄ + 10CaSO₄ + 2HF
Erkin fosfor kislotasi tayyor mahsulot tarkibida 5-5,5% gacha yetishi mumkin. Erkin kislotaning bo’lishi o’g’itning fiziologik nordonligi va gigroskopikligi yuqori bo’lishiga olib keladi. O’g’it nordonligini neytrallash maqsadida ammiaq ohak yoki fosforit qo’shiladi.
Agar o’g’it olish jarayonida yaxshilab aralashtirmaslik oqibatida sulfat kislota yetishmasa, kaltsiy gidrofosfat - suvda kam eruvchan fosfat hosil bo’ladi:
(Сa₃(РO₄)₂)₃ * СaF₂ + 4Н₂SO₄ + 12Н₂O = 6СaНРO₄ * 2Н₂O + 4СaSO₄+ 2HF
SHunday qilib, superfosfat tarkibiga kaltsiy monofosfat, kaltsiy difosfat, erkin fosfor kislotasi kiradi. Monofosfat va fosfor kislotasi o’g’it tarkibidagi R₂O₅ ning 75-90% ini, difosfat esa 10-25% ini tashkil etadi. Superfosfat kukun holida va donador shaklda ishlab chiqariladi.
K u k u n s i m o n s u p ye r f o s f a t - och kul rang (apatit) yoki to’q kul rang (fosforit) o’ziga xos o’tkir hidli kukun modda.
Neytral asoslar bilan to’yingan tuproqlarda kukunsimon superfosfat difosfat shaklidagi birikmaga tezda o’tib ketadi: