Тупроқшунослик асослари

26-rasm. Tuproqning suv ko’taruvchanligi
Tuproqning sulish namligini, odatda maksimal gigroskopiklikni 1,34 yoki 1,50 koeffitsiyentiga ko’paytirish yuli bilan aniqlanadi. Sulish namligi tuproqning muhim gidrologik konstanti hisoblanadi. Sulish namligiga doir ma’lumotlarni va suvning umumiy miqdorini e’tiborga olib, tuproqdagi foydali namning, ya’ni hosilning shakllanishi uchun ketadigan suvning samarali zahirasini hisoblab topiladi. Samarali namlik miqdori hisoblanayotganda suvning qatlam qalinligini mm da ifodalash qabul qilingan. SHu kurinishda undan foydalanish, ya’ni uni yog’inlarga doir ma’lumotlar bilan taqqoslash oson bo’ladi, 1 ga maydondagi suvning har bir mm 10 t suvga to’g’ri keladi. Samarali suvning zahiralari ushbu formula buyicha hisoblab topiladi:
W * 0,1 . xm . h (H - CH)
Bu yerda, W - samarali suvning zahirasi, mm; 0,1 - suv qatlamini mm ga aylantirish koeffitsiyenti; h.m - hajmiy massa, g/sm³ ; h - samarali suvning zahirasi hisoblab aniqlanadigan tuproq qatlamining qalinligi, sm; H - tuproq namligi, mo’tlaq quruq holatdagi og’irligiga nisbatan foizda; SN - sulish namligi, mo’tlaq quruq holdagi og’irligiga nisbatan foiz hisobida.
Har bir tuproqning o’simliklar o’zlashtira oladigan o’ziga xos aktiv nam diapazoni (AND) bo’ladi.
8-jadval

Sizot suvi chuqur bo’lgan tuproqlarda bu diapazon EKNS (DHS) - SN ga, sizot suvi sayoz tuproqlarda esa KNS - SN ga tengdir. Tuproqdagi samarali nam zahirasini baholash shkalasi 28 jadvalda berilgan.

A.M.SHulgin (1967) buyicha tuproqning 1 m qalinligidagi samarali suv zahirasining maqbul kursatkichi o’simliklarning usish davrida, ayniqsa nisbatan suv yetishmaydigan davrda, urtacha 100 dan 200 mm atrofida bo’ladi.
O’ta ko’p namlik (>250 mm) va yetarli nam bulmagan (<60 mm) sharoit ham o’simliklarning usib rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi va hosil kamayadi.

27-rasm. Tuproq namligining agregatlar chidamligiga ta’siri.