Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mm
, to‘pponchalarning kalibri esa — 9 mm ), gilzaning korpusi stvol patrondoni diametriga qisman mos kelishi hamda gilza o‘zining qiya qismi bilan stvolning orqa chetiga tiralib qolishi natijasida qurol stvoli ichiga kirib ketmasligi bilan tushuntiriladi. Bundan tashqari, patron gilzasining tubi qurol patrondonidan 3 mm ga turtib chiqib qoladi, ammo, yuqorida ko‘rsatilgan to‘pponchalarning zatvor chuqurchasi 3 mm chuqurlikka ega bo‘lgani uchun, qurollarning patrondoni mahkam bekiladi va natijada o‘q otilishi vaqtida gilzaning og‘zi shishib ketadi. Noshtat patronning gilzasi ishlatilayotgan qurol patrondoniga to‘liq joylashmagan va 2–3 mm masofada stvolning orqa kesimidan chiqib turadigan holatda, masalan, P 08 ««Parabellum»» rusumdagi to‘ppon- chasi uchun 9 mm kalibrli patronlarni 7,62 mm kalibrli TT va Chexoslovakiyada ishlab chiqarilgan, 52–rusumli «Cheshska– 234 zbroyevka», 7,63 mm kalibrli, Germaniyada ishlab chiqarilgan 1886, 1889 va 1902-yil namunali «Mauzer» rusumli hamda Ispaniyada ishlab chiqarilgan «Star» A rusumli to‘pponchalardan otilganda, gilzaning tubidagi aylanma ariqchasi yonida shishib qolish yoki ochiq yirtilishlar, ayrim hollarda esa uning kapsyulining chiqib ketishi kuzatiladi. Ba’zan, gilzalar korpusi va og‘iz qismlarining shishib qolish shakli va diametri ishlatilgan qurol patrondonining o‘lchami va shakliga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari, gilzalar og‘zining shishib qolishi diametri taxminan ushbu gilzalar otilgan qurollarning kalibrini ifodalaydi. Masalan, AK–74, AKM, AKMS avtomatlari va Simonov konstruksiyali karabin (SKS)dan otilgan «Nagan (Nagant)» revolverining 7,62 mm kalibrli patroni, TT to‘pponchasining 7,62 mm kalibrli patroni va ««Parabellum»» rusumdagi to‘pponchasining 7,65 mm kalibrdagi patronlarining gilzalari, bu gilzalarning tubidan 15 — 17 mm masofada o‘ziga xos shishib qolishga ega bo‘ladi va buning natijasida ularning korpuslari diametri 10,7 mm gacha ortishi mumkin. Bu holda, «Nagan (Nagant)» revolveri patronining gilzasidagi shishib qolgan sohaning uzunligi, sport (V–1) va jangovar patronlardagi porox miqdorining turlicha bo‘lishiga qaramay, bir xilda — 22 mm ni tashkil qiladi. Vujudga kelgan shishib qolish hisobiga, gilza og‘iz qismining diametri 8,6 — 8,7 mm gacha ortadi va qurol patrondoni shakliga ega bo‘ladi. Ushbu shishib qolish natijasida gilzaning umumiy uzunligi 38,7 dan 3,7 6 mm gacha kamayadi. Gilzalar korpusidagi kernlash izlari yaqinida (bu izlar atrofi yupqa va qattiqroq bo‘ladi) metallning yirtilishi kuzatiladi (bu kabi yirtilishlar TT to‘pponchalari patroni gilzalarida ham kuzatiladi). Bundan tashqari, ushbu patronlar hamda ««Parabellum»» to‘pponcha- sining 7,65 mm kalibrli patronlari gilzalarining og‘iz qismi bo‘ylama yo‘nalish bo‘ylab yirtilib ketadi. Ta’kidlash joizki, noshtat patronlar ishlatilayotgan qurol patrondoniga mos kelgan hamda ushbu patronning kalibri qurol kalibridan atigi 0,01 mm ga katta bo‘lgan hollarda (masalan, TT to‘pponchasining 7,62 mm kalibrli patronini 7,63 mm kalibrdagi 1902-yil namunali «Mauzer» rusumli hamda «A» rusumli «Star» to‘pponchalaridan otilganda) ham yuqorida aytilgan shishib qolishlar va yirtilishlar vujudga kelishi mumkin. Shu bilan birga, agar ishlatilayotgan o‘qotar qurol patrondonining shakli va o‘lchamlari, foydalanilishi mo‘ljallanayotgan noshtat patron gilzasi bilan bir xil (o‘xshash) bo‘lsa, u holda, otilgan gilzada, ushbu gilza mos b о ‘lmagan o‘qotar quroldan otilganligini bildiriuvchi alomatlar 235 kuzatilmaydi. Masalan, ««Brauning»» to‘pponchasining 9 mm kalibrli kalta patronlarini TT to‘pponchasidan otilishi holini keltirish mumkin. Bu holda, gilza tubidagi kapsyulda vujudga keladigan urgich boyogining izi ham xuddi Tokarev konstruksiyali (TT) to‘ponchasining shtatli patroni bilan otilgandagi kabi «vergulsimon» shaklga ega bo‘ladi. Ammo, otilgan gilzani mexanik ravishda chiqarib tashlanmasligi tufayli, boyokning izi dumaloq (yarim sferik) shaklga ega bo‘lsa, u holda, ishlatilgan o‘qotar qurolning namunasi (rusumi)ni aniqlash uchun otilgan gilzadagi ushbu qurolning alohida qismlari (boyok, patron tayanchi, qaytargichning ishchi sirti, chiqarib tashlagich ilmog‘i)dan qolishi mumkin bo‘lgan izlarni, ularning mavjudligi, joylashishi, shakli va o‘lchamlarini chuqur o‘rganish zarur. Ko‘zdan kechirish jarayonida, jinoyat sodir etishda ishlatilgan quroldan noshtat patronlar bilan otilganligiga doir tusmollarni olg‘a surish uchun yana bir muhim manba bo‘lib otilgan o‘q hisoblanadi. Otilgan o‘qning tuzilishi, shakli, o‘lchamlari va materialidan, uning qanday turdagi patronga tegishliligini hamda ushbu o‘qdagi qurol qismlari (asosan stvol kanali)dan qolgan izlardan esa ushbu o‘qni otishda ishlatilgan qurolning turi, namunasi va rusumiga doir xususiyatlarni aniqlash mumkin. Shuning uchun hodisa joyini ko‘zdan kechirishda otilgan o‘qlarni izlab topish muhim ahamiyatga ega. Hodisa joyini ko‘zdan kechirishda, ichida otilgan o‘q saqlanib qolishi mumkin bo‘lgan, o‘q tegishidan vujudga kelgan yopiq shikastlar kanallarini aniqlash muayyan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Noshtat patronlardan foydalanib o‘q otilganda, ushbu yopiq shikastlar noto‘g‘ri shaklga ega bo‘ladi yoki o‘qning yonbosh shaklini aks ettiradi. Chunki, katta kalibrdagi quroldan kichik kalibrli patronlar yoki silliq stvolli yoki narezlari yeyilib ketgan quroldan o‘q otilganda, o‘q to‘g‘ri chiziqli harakat qilmaydi, natijada to‘siqqa yonboshi, tubi bilan yoki muayyan bir burchak ostida urilishi mumkin. Ammo, ushbu alomat quroldan noshtat patronlar bilan o‘q otilganligini qat’iy bildirmaydi, chunki qo‘lbola o‘qotar qurollardan otilganda ham o‘qlar noto‘g‘ri harakat qilishi mumkin. Shuning uchun, ishlatilgan patronning xususiyatlari borasidagi ma’lumotlarni to‘siqdagi shikastlarning shakli hamda otilgan o‘qlardagi izlarni birgalikda atroflicha tadqiq etgandan so‘ng olish mumkin. O‘tgan asrning 50-yillarida, hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish bo‘yicha kriminalistik adabiyotlarda, to‘siqlardan otilgan o‘qlarni chiqarib olishga nisbatan turli kriminalistlarning fikrlari ikkiga 236 ajralib ketdi va hozirgacha shunday. Ayrim ilmiy asarlarda, biror buyum (obyekt)ning ichiga kirib qetgan o‘qni ushbu buyumning o‘zi yoki uning bir qismi bilan birgalikda olish va keyinroq laboratoriya sharoitlarida muayyan ehtiyot choralarini ko‘rib, o‘qni shikastlanmagan holda chiqarib olish taklif qilinadi. Boshqa adabiyotda esa, aksincha, to‘siqqa kirib qolgan o‘qni, hodisa joyini ko‘zdan kechirish jarayonida uni va undagi izlarni shikastlamasdan chiqarib olish hamda shu bosqichning o‘zida tadqiq qilib, hech bo‘lmasa taxminan ishlatilgan qurolning turi, namunasi va rusumini aniqlashni tavsiya qilinadi. Natijada Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|