Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
xususiy
identifikatsion belgilari qurol stvoli kanalining ichki sirtini 249 ifodalaydi. Bunday belgilar izlarda turli chiziqlar (ishqalanish va shilinishlar)ning o‘lchamlari, joylashishi va o‘zaro joylashishi bilan namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, muayyan rusum yoki tizimdagi bir qurolni identifikatsiya qilish (ya’ni, bir guruh qurollar ichidan aniq bir nusxadagi qurolni ajratib olish) uchun, bu qurol stvoli kanalining ichki tuzilishi va uning o‘qlarda hosil qilgan izlari o‘rganilishi lozim. Otilgan o‘qlardagi izlarga ko‘ra o‘qotar qurolni identifikatsiya qilishda, ushbu qurolni ishlatish natijasida hosil bo‘lgan izlarning mikrorelyeflari ham muhim identifikatsion ahamiyatga ega bo‘ladi. Ayniyat yoki alohidalik haqida gapirganda, moddiy dunyoning obyektlari uzluksiz tarzda o‘zgarishini va buning oqibatida ushbu obyektning aynanligi ham doimiy ravishda o‘zgarishini unutmaslik darkor. Boshqacha aytganda ayniyat o‘ziga o‘xshashlikdan tashqari, farqlar va o‘zgarishlarni ham qamrab oladi. Obyektning o‘zgarishi odatda eski (ilgari hosil bo‘lgan) individual belgilarning buzilishi (o‘zgarishi) va yo‘qolishi hamda yangi belgilarning hosil bo‘lishi (vujudga kelishi) bilan kuzatiladi. Bu jarayon doimiy yuz beradi. Dastavval ayrim belgilar, keyin ularning ko‘plab miqdori o‘zgaradi yoki yo‘qoladi. Individual belgilarning chuqurroq o‘zgarishlari ushbu belgilarning butun boshli majmuasining o‘zgarishiga olib keladi va natijada obyektni identifikatsiya qilish (identifikatsiya qilish) mumkin bo‘lmay qoladi. Ammo, yuqorida ta’kidlangan o‘zgarishlar qurol stvoli kanalining xususiy belgilarining muayyan barqarorligini inkor etmaydi, balki muayyan vaqt va sharoitlarga bog‘liq barqarorligini taqozo qiladi. Shuning uchun xususiy belgilarning barqarorligi to‘g‘risida fikr yuritganda, belgilarning nisbiyligini ham inobatga olish lozim. Qurolni ma’lum vaqt oralig‘ida ishlatish jarayonida stvol kanalining mikrorelyefi aytarli o‘zgarishga uchramaydi. Stvol kanali o‘zining ayniyat bo‘yicha masalalarni hal etishga imkon beradigan muhim belgi va xususiyatlarini saqlab qoladi. Stvol kanali unchalik muhim va uni identifikatsiya qilishga to‘sqinlik qilmaydigan o‘zgarishlarga uchramagan vaqt oralig‘i identifikatsion (aynanlikni aniqlovchi) davr deb ataladi. Belgilarning barqarorlik darajasi turlicha bo‘ladi va quyidagi bir qator omillarga bog‘liq bo‘ladi: — stvol kanali ichki sirtining otilgan o‘qning sirti bilan o‘zaro ta’sirlashishi, shuningdek o‘q otilishining fizikaviy-kimyoviy jarayonlari bilan ifodalanadigan ekspluatatsion omillar; 250 — atrof-muhitning o‘q otilishidan keyin qurolga ta’siri bilan aniqlanadigan atmosferik omillar; — stvol kanali orqali yetkaziladigan shikastlanishlar bilan bog‘liq o‘zgarishlar. Izlarning hosil bo‘lish mexanizmi — moddiy obyektlarning natijasi bir obyekt (iz hosil qiluvchi)ning tashqi xususiyatlari ikkinchi obyekt (iz qabul qiluvchi)da aks etishdan iborat bo‘ladigan o‘zaro (kontaktli) ta’sirlashishini ifodalaydigan omillar yig‘indisidan iborat. Aynanlikni aniqlash (identifikatsiyalash) — aniq jinoiy ish bo‘yicha ekspert tadqiqotining jarayoni va natijalari hal qilinadigan masala. Tekshirilayotgan obyektlarning, shu obyektlargagina xos xususiyat va belgilar orqali o‘zaro o‘xshashliklarini (agar o‘xshashlik bo‘lmasa — farqlarni), ya’ni ulardagi o‘xshashlik va farqlarni topishdan iborat. Aynanlikni aniqlash: 1) tekshirilayotgan obyektning turli vaqtlardagi holatiga; 2) ma’lum guruh va tizimga tegishli obyektlarga; 3) ma’lum bir guruh, tizim va turlarga nisbatan qo‘llaniladi. Ekspertiza amaliyotida bunday tadqiqotlar: 1) tergov harakatlari olib borilayotgan jinoiy ishlar jarayonida aynanligi aniqlanayotgan obyektning aynanlikni aniqlovchi obyektda qolgan izlari bo‘yicha; 2) aynanligi aniqlanyotgan obyektga va aynanlikni aniqlovchi obyektlarga xos bo‘lgan izlar bo‘yicha; 3) biror jinoiy ish jarayonida bo‘laklarga ajrab ketgan, endilikda bir butunligi tiklanishi zarur bo‘lgan ma’lum bir obyektning turli bo‘laklardagi (masalan, bir patronga tegishli o‘q, gilza, porox va hokazo) izlar bo‘yicha o‘tkaziladi. Aynanligi aniqlanayotgan (identifikatsiyalanyotgan) obyekt — bu birinchidan, ma’lum bir guruhga mansubligi yoki aynan shu obyektga xos xususiyatlari tadqiqot jarayonida aniqlanayotgan obyekt; ikkinchidan — identifikatsiya qilish uchun tadqiq etilayotgan obyekt. Aynanligi aniqlanayotgan obyekt sifatida bu ma’noda alohida obyektlar, obyektlarning guruhlari olinishi mumkin. Sud ballistikasida ma’lum bir qurol turi, qurollar tayyorlangan asbob-uskunalar, jangovar o‘q-dorilar, patronlar tayyorlash uchun mo‘ljallangan moslamalar, o‘q va pijlar, prokladkalar tayyorlangan materiallar bunday obyektlar bo‘lib xizmat qiladi. Aynanlikni aniqlovchi (identifikatsiyalovchi, qabul qiluvchi, aks etuvchi, qayd etuvchi) obyekt — aynanligi aniqlanayotgan (identifika- 251 tsiyalanyotgan), obyektning o‘zaro ta’siri natijasida izi va belgilari qolgan obyektlar yoki obyektning identifikatsiyalanishi uchun zarur bo‘lgan obyekt. Aynanlikni aniqlovchi obyekt bo‘lib quyidagilar xizmat qiladi: 1) kerakli obyekt bilan ta’sirlashganda shu obyektga xos belgilar izini o‘zida aks ettirgan buyumlar; 2) surishtiruvchi, tergovchi, sud yoki ekspert tomonidan belgilangan, obyektning ma’lum bir guruhga tegishliligini yoki ikkita obyektning bir guruhga tegishliligini aniqlovchi, fanda aniq bo‘lgan tushunchalar. Sud ballistikasida qurol, o‘q-dorilar, ular tayyorlangan asbob- uskunalar va moslamalar, patronning tarkibiy qismlari (o‘q, gilza, pij, prokladkalar) o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlovchi obyekt bo‘lib xizmat qiladi. Aynanlikni aniqlovchi obyektlar va tushunchalar bo‘lib, faqatgina aynanligi aniqlanayotgan obyektning belgi va belgilarini o‘zida aks ettirgan, ifodalagan obyekt va tushunchalar bo‘la oladi. Sud ballistikasida o‘qotar qurolni otilgan o‘qlardagi izlarga ko‘ra identifikatsiya qilishda, aynanlikni aniqlovchi obyektlar bo‘lib: qurolning aniq nusxasi, o‘qlar yasalgan asbob–uskunalar, patronlarni tayyorlash va o‘qlash uchun moslamalar, o‘qlar yasalgan materiallar, qismlariga ko‘ra butunligi aniqlanayotgan buyum (masalan, otilganda va to‘siqqa tekkanida parchalanib ketgan o‘q) xizmat qiladi. Shunday qilib, iz hosil bo‘lishi faqat akslanish jarayoni bilangina ifodalanmaydi. Iz hosil bo‘lishining asosiy omillari sifatida ushbu jarayon kechishining shart-sharoitlari maydonga chiqadi, chunki aynan bir harakat turli tashqi omillarga bog‘liq holda turlicha akslanish shakllariga ega bo‘lishi mumkin. Iz hosil bo‘lishning turlichaligi hisobiga, stvol kanalining aynan bir belgisi o‘qlarda turlicha aks etishi mumkin. Kriminalistika fanida ushbu holat belgilar aks etishining variatsiyaligi deb ataladi Iz hosil bo‘lishining barqarorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omillar sifatida quyidagilarni ta’kidlash mumkin: — qurol stvol kanali va o‘qlar materiallarining mustahkamligi va egiluvchanligining o‘zaro nisbati; — qurol stvol kanali va o‘qlarning o‘zaro ta’sirlashish xususiyatlari; — porox gazlarining bosimi; — qurol stvoli kanalida turli ifloslanishlarning mavjudligi va hokazolar. 252 Bir nusxadagi quroldan otilgan o‘qlardagi izlarning variatsionligini yuqorida sanab o‘tilgan omillarning ta’siri bilan izohlash mumkin. Shu bois, ushbu omillarni tegishli tadqiqotlar o‘tkazishda e’tiborga olish zarur. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|