Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

 
2-§. O‘qlarda iz hosil bo‘lish mexanizmi.
Qurol stvol kanali belgilarining o‘qlardagi izlarda 
 aks etishiga ta’sir qiluvchi omillar 
Otilgan o‘qlarda iz hosil bo‘lishi o‘q otilishi vaqtida qurol stvoli 
kanalida ro‘y beradigan hodisalar bilan ifodalanadi. Porox zaradining 
yonishi natijasida patronda kerakli darajadagi bosim vujudga keladi va 
o‘q gilzaga mahkamlanish kuchini yengib, qurol stvoli kanalida tezlanish 
bilan harakat qilishni boshlaydi. O‘qning ushbu harakat jarayoni o‘zaro 
bog‘liq uchta davrdan iborat bo‘ladi: 
1) ilgarilama harakat davri;
2) ilgarilama harakatdan ilgarilama-aylanma harakatga o‘tish davri;
3) ilgarilama-aylanma harakat davri. 
O‘qning ilgarilama harakati uning patron gilzasidan ajralishidan 
boshlanadi va stvol kanalidagi narezlarga ishqalanib kirgunicha davom 
etadi. Bu kabi harakatning davomiyligi turli tizim, rusum va namunadagi 
qurollarda turlicha bo‘ladi hamda qurol stvol kanalining o‘q kirish 
joyining tuzilishi va o‘qning harakat tezligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Ilgarilama harakatdan ilgarilama-aylanma harakatga o‘tish 
narezlarga o‘yilib kirish davridan boshlanadi. Ushbu davr juda qisqa, 
ammo izlaring hosil bo‘lishiga yetarlicha ta’sir ko‘rsatadi. Aynan shu 
davrda o‘q narezlar maydonlari tomonidan qisiladi. Narezlarning 
jangovar qirralari o‘q qobig‘ining ingichka qatlamini kesib, uning sirtiga 
ortib boruvchi kuch bilan ta’sir qiladi (kirib boradi). O‘q narezlar 
maydonlari bilan tobora ko‘proq qisilishi va narezlarning jangovar 
qirralarining ortib borayotgan bosimi ta’sirida, o‘q ilgarilanma harakat 
bilan birga aylanma harakat ham oladi. 
Otilgan o‘qning ilgarilama-aylanma harakati uning narezlarning 
chuqurligiga to‘liq botganidan keyin boshlanadi. Bu davrda o‘qning 
harakati barqaror va u narezlarning jangovar qirralari va stvol kanalining 
ichki sirti bilan (ayrim hollarda narezlarning tubi bilan xam) zich va 
turg‘un kontaktda bo‘ladi.

---

 253 
Qurol stvoli kanalida o‘qning kontaktli harakati natijasida, o‘qning 
sirti (yetakchi qismi)da quyidagicha izlar hosil bo‘ladi:
a) narezlar maydonlarining birlamchi izlari; 
b) narezlar maydonlarining ikkilamchi izlari;
c) maxsus ariqchlar tubining izlari (48-rasm). 
 
48-rasm.