Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
-§. Noshtat patronlar ishlatilgan holatlarda otilgan
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2-§. Noshtat patronlar ishlatilgan holatlarda otilgan
o‘q va gilzalarni ko‘zdan kechirish va sud-ballistik ekspertizasini tayinlashning o‘ziga xos xususiyatlari O‘qotar qurol ishlatib sodir qilingan jinoyatlar jarayonida, qurol ishlatish natijasida shikastlangan obyektlarda va o‘q otilish joylarida o‘ziga xos moddiy izlar vujudga keladi. Ushbu moddiy izlarning kelib chiqishi va bunday holatlarda aniqlanishi lozim bo‘lgan savollar bu turdagi jinoyatlar sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish va ekspertiza tayinlashning o‘ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. O‘qotar qurollardan shtatli patronlarni otishda foydalanish, turli to‘siqlarda o‘q otilishi izlarining vujudga kelishi, otilgan gilzalarni quroldan chiqarib tashlash masofasi va yo‘nalishi muayyan qonu- niyatlarga bo‘ysunadi hamda tergovchiga tekshirilayotgan hodisaning ayrim savollariga hodisa joyini ko‘zdan kechirishda taxminiy javob topish imkonini beradi. Masalan, qanday hodisa yuz bergan (qotillik, o‘zini o‘zi o‘ldirish yoki baxtsiz tasodif), jinoyatchilar necha kishi bo‘lgan, bu jinoyatchilar qanday turdagi va qanday miqdordagi qurollar bilan qurollangan? Agar jinoyat sodir etishda noshtat patronlar qo‘llanilgan bo‘lsa, unda ahvol boshqacha bo‘ladi: bu holda yuqorida ta’kidlangan qonuniyatlar buziladi va natijada ish bo‘yicha muhim holatlarni aniqlash ancha qiyinlashadi yoki hodisa joyini ko‘zdan kechirishda ayrim savollarga umuman javob topib bo‘lmaydi. Noshtat patronlar qo‘llanilgan hollarda sud ballistikasi tadqiqot- larining murakkabligi ekspertlardan juda yuqori kasbiy tayyorgarlikni talab qiladi. Tergovchilar bunday kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lmay- dilar. Shuning uchun, bunday hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirishga sud ballistikasi sohasi bo‘yicha maxsus bilimga ega ekspert– kriminalistni jalb etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. O‘qotar qurollar ishlatilishi bilan bog‘liq jinoyatlar sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish jarayonida tergovchi tomonidan hal etilishi lozim bo‘lgan asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: o‘q otuvchining joylashgan yerini, o‘q otilishi masofasini aniqlash, otilgan o‘q va gilzalarni, shuningdek, o‘q otilishidan dalolat beruvchi boshqa izlarni qidirib topish, ularni kerakli tarzda olish va protsessual hujjatlarda qayd etish hamda ularni ekspertizaga yuborguncha saqlash. Agar hodisa joyida murda aniqlangan bo‘lsa, jabrlanuvchi (yoki uning 230 tanasi)ning o‘q otilishi paytidagi holati, kirish va chiqish jarohatlari aniqlanishi lozim. Yuqorida ko‘rsatilgan vazifalarning ko‘pchiligi tergovchi tomonidan taxminan, turli tergov tusmollarini olg‘a surish yo‘li bilan hal etiladi. Ushbu vazifalarni to‘liq hal etish uchun nafaqat maxsus bilim, balki faqat sud-ballistika, ayrim hollarda esa sud ballistikasi va sud-tibbiyoti bo‘yicha kompleks ekspertizalar jarayonida o‘tkaziladigan maxsus laboratoriya tadqiqotlari talab etiladi. Bundan tashqari, jinoyat sodir etilishida noshtat patronlardan foydalanganlik holati, hodisa sodir bo‘lgan joyda iz hosil bo‘lish sharoitlarini o‘zgartirib yuboradi, natijada tergovchi yoki tajribasiz ekspert ayrim xatolarga yo‘l quyishi mumkin. Masalan, shikastlangan to‘siqlar (obyektlar) va murdaning tanasi, uning kiyimlarida vujudga kelgan izlarni o‘rganish yo‘li bilan kriminalistikada qabul qilingan masofalarga mos holda o‘q qanday masofadan otilganligi — taqab o‘q otish, yaqin va uzoq masofadan o‘q otish amalga oshirilganligi aniqlanadi. Bu holda yonmagan porox zarrachalari, qurumning o‘tirib qolishi, matolarning yirtilshi va kuyishi kabi izlardan foydalaniladi. Ma’lumki, qurolning turi, kalibri, stvolining uzunligi, patronlarga joylangan poroxning rusumi va miqdori, patron kapsyulining turi, shuningdek shikastlangan to‘siqning xususiyatlariga bog‘liq holda yuqorida sanab o‘tilgan izlar turlicha aks etadi, ammo, muayyan bir tur (namuna va rusum)dagi o‘qotar qurollar uchun ulardan otishda shtatli patronlardan foydalanilgan bo‘lsa, bu izlar nisbatan barqaror aks etadi. Noshtat patronlar qo‘llanilgan holarda esa ushbu izlar o‘q otish masofasini turlicha ifodalaydi. Masalan, 9 mm kalibrli P 08 (««Parabellum»») to‘pponchasidan shtatli patronlar bilan o‘q otilishida, shikastlangan obyektda poroxning yonmagan zarrachlarini 0,6 m masofagacha aniqlash mumkin bo‘lsa, aynan shu quroldan 7,62 mm kalibrli 1930/33-yil namunali TT to‘pponchasi uchun mo‘ljallangan noshtat patronlar bilan otishda esa yonmagan porox zarrachalarini 3,7 m masofagacha aniqlash mumkin 1 . Ushbu ko‘rsatilgan holat tergovchini adashtirishi, ayrim hollarda esa, o‘limning xarakteri (qotillik yoki o‘zini o‘zi o‘ldirish) haqidagi fikrlarning xato bo‘lishiga olib kelishi mumkin. 1 Qarang: Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|