Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme  I’den  IX’a  kadar. 
-  Spinoza  bu  dokuz  önermede,  tabiatta 
var  olan  tekil  şeylere,  seçim  olmadan,  tatbik  edilen  bütün  hakikatleri 
kuruyor; onlar cevherin duygulanışlarıdır. Halbuki düşünce ve uzam Tan­
rının  sonsuz  yüklemleri  (sıfatları)  arasındadırlar  (önerme  1  ve  2)  ve  bu 
yüklemlerden her biri kendisinde gerçeğe ait manzaralardan birinde idrak 
edilmiş asıl cevher olduğu için, var olan her tikel şey aynı zamanda hem 
FIKIR  (düşüncenin  gerektirilmesi)  hem  de  CİSİM’dir  (uzamın  gerekti­
rilmesi);  bundan  başka  onun  ne  olduğunu  bilmiyoruz,  çünkü  Tanrının 
başka yüklemleri bizim için bilinmiyor (meçhuldür) ; fakat biz ancak şeyleri 
özünde  göz  önüne  almakla,  cisimlerin  birbiriyle  münasebetlerinin  akılla 
kavranabilir  olduğunu  biliyoruz;  ve  varoluşlarında  göz  önüne  almakla 
(uzamda hem hayal edilir, hem tasarlanır, hem hayal edilmesi bakımından 
ölçülür  olmakla)  uzamın  her  gerektirilmesine  düşüncenin  şimdiki  ve 
aktüel  bir  gerektirilmesinin  karşılık  olduğunu  biliyoruz  (önerme  7  ve  8) 
ve buna çağdaş psikoloji dilinde bir “duyum”, bir “şuur olgusu” deniyor. 
Bu  şimdiki  gerektirme  sonsuzca  başka  gerektirmeleri  içine  alır.  Buradan 
şu  sonuç  çıkar  ki  olgu  akılla  kavranamaz  ve  olguların  art  arda  gelişinin 
nispetleri  (rapports)  (ki  Spinoza  buna  Tabiatın  ortak  düzeni  diyor)  asla 
doğrudan  doğruya  bilim  objesi  değildir;  olgular  birbirlerinden  sonuçla­
namazlar;  biz  anlamaksızın  onlara  tabi  oluruz  (subir)  ve  tecrübe  makine 
gibi  bir  öngörü  (prudence)  doğurabilir,  fakat  bilgiye  götüremez.  Bununla 
birlikte,  içdüşüncenin  (réflexion)  fark  ettirdiği  bir  çeşit  hakikat  vardır  ve 
bunun sonucu olarak kurtulmayı isteyen insana açık bir yol da vardır:
1. 
- (Şuur) olgusunun meydana gelmesi uzam tavırlarının göz önüne 
alınmasıyla  açıklanamaz,  o  hakikatte  hiç  de  upuygun  olmayan,  yani  çok 
eksik  olan  bir  Fikirdir.  Spinoza,  Leibniz’in,  Momdologie’sinde  (17)  söyle­
diği  şeyin,  “algının  mekanik  sebeplerle  açıklanamaz  olduğunu”  işaret 
ediyor; gölge - şuur, ya da épi-phénomène denen modern teoriyi asla kabul 
etmiyor. Düşüncenin art arda gerektirmeleri birbirlerine ve yalnız birbir­
lerine  bağlıdırlar.  (önerme  5  ve  6,  önerme  7’nin  scolie’si);  bir  parçanın 
tamamlanması  bizim  için  imkânsız  olduğu  gibi  olgu  da  akılla  kavrana­
maz.  Fakat  düşünen  tabiatı  bütünlüğü  ile  göz  önüne  alınca,  onda  aynı 
zamanda  hem  oluş  hem  kendinin  tam  muhafazası  vardır;  bu  anlamda, 
her biri  öncekileri kuşatan  art arda  düşüncelerin kendiliğinden ilerleme­
si  ile,  tabiatın  sonsuzca  meydana  getirdiğini  ve  onun  böyle  temellenmiş 
olduğunu  söylemek  doğrudur  (önerme  32  ve  36).  Bilge  kişinin  içinde

---

308 ETİKA
bulunması mümkün olan bir görüş açısından olgu, bir hakikatin çok eksik 
ifadesi olarak görünür ve bize kendisini kabul ettirdiği zorunluluk böylece 
kendi zorlayıcı karakterini kaybeder (Bkz. 4’üncü bölümün son satırları).
2. 
- Olgunun köleliğinden kurtulmak için bize bir başka yol daha açı­
lıyor: aksiyom 4’e göre bizim çeşitli tarzda duygulanmış olduğunu hissetti­
ğimiz cismin varlığı kurulunca (ispat edilince) (önerme 13) onu tasarlamak 
ve olguları sanki akılla kavranır kılacak bir tarzda uzamın başka tavırlarıyla 
ilişkisini (relation) kavramak için düşünce yetimizi kullanabileceğiz; ve bu 
tarzda konan ve postulat haline getirilen ilkelerin deney ile uyuşması on­
ların  hakikatinin  bir  işareti  olacaktır;  bir  bilim,  tam  tabiriyle  deney  üze­
rine dayanmıyorsa, onu yardımcı olarak kullanır ve bundan çıkan büyük 
bir sonuç olmak üzere, bu bilimin eksik ve parçalı kalması mümkündür.
Tecrübe  için  “Zihin  Reformu”  kitabından  başka  (58  ve  59)  “Descartes 
Felsefesi  İlkeleri”ne  (Bölüm  II,  önerme  6,  scolie),  10’uncu  mektuba,  en 
sonra  asıl  Etika’ya  bakınız  (Bölüm  II,  önerme  17’nin  önerme  sonucundan 
sonra gelen scolie).