Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme  XXV  ve  önerme  sonucu. 
-  Önceki  notun  önerme  24’ten 
sonra gelen açıklama ve bu önermeden ve onun sonucundan özlerin eze­
liliği ve onların ezeli düşüncedeki bağlantıları çıkarılabilir. Spinoza, beşinci 
bölümde  ruhun  ebediliği  teorisini  ve  üçüncü  bilgi  tarzını  kuracağı  ilkeyi 
burada ortaya koyuyor: Etika, V, önerme 22’den 32’ye kadar.
Önerme  XXVI’dan  XXIX’a  kadar. 
-  a)  Bu  önermeler,  bazı  tavırla­
rın varlığını önce mümkün olarak tasarlanan ve zihni bazı özlerin fikirle­
rini  teşkil  etmeye  çağıran  duyusal  tasarı  üzerine  dayanmış  tikel  şeylerin

---

302 
ETİKA
bilimine temel görevi görüyorlar (Mektup 10). Vakaa zorunlu olan şeyin, 
birbirlerini  sonsuza  kadar  gerektiren  şeylerin  zincirlenmesinde  bariz  yeri 
vardır. Buradan çıkarılamaz ki biz her şeyi bilebilelim (Mektup 32; bura­
da Spinoza okuyucuyu 30’uncu mektuba gönderiyor) ya da var olduğunu 
sandığımız her şey gerçekten var olsun. Buradan çıkarılamaz ki, bizde ve 
bizim  dışımızda  meydana  gelir  gibi  görünen  ve  bizim  haklarında  ancak 
bulanık ve sakat bir fikrimiz olan her şeyin ezelden beri Tanrı tarafından 
istenmiş  olarak  göz  önüne  alınması  gereksin;  bu  bizim  kendimizde  yok 
etmeye çalıştığımız bilgisizliği Tanrıya yormak (Tanrıda görmek) olacaktır. 
Spinoza’nın akılcılığı (rationalisme) verilmiş diye kabul edilen her gerçeğin 
ezeli  bir  hakikat  olduğuna  inanmaya  hazır  bazı  bilginlerin  rationalisme'i 
değildir. O asla tembelliğe ve tevekküle eğilimi olan bir fatalisme değildir. 
O  etkin  bir  ahlaki  reform  doktrinidir.  O  fiili  ile  hükmiyi  (gerçekte  olanla 
güçte  olanı)  özdeş  kılmaz;  hayatı  sürünücü  bir  duruma  koyan  ve  insanı 
insan için katlanılmaz kılan edilgileri (passion) haklı çıkarmaz, meşrulaştır­
maz.
Fakat açıklamayı ararken onları ortadan kaldırmaya çalışır ki, bu büs­
bütün  farklı  bir  şeydir:  yanlış  olarak  iyi  olduğuna  inandığınız  şey  için 
isterseniz ölünüz, ben doğru için yaşamak isterim! İşte Spinoza’nın yurttaş­
larına hitap ettiği dil aşağı yukarı bu idi. (Mektup 30).
b)  Bana  birçok  yorumlayıcılar,  bir  içkinlik  felsefesinin  ilkesine  göre 
Tanrı  ile  sonlu  tikel  şeyler  arasında  ne  gibi  bir  ilişki  olduğunu  yanlış 
anlamışlar gibi geliyor; bir kısmına göre Spinoza bu tikel şeyleri Tanrının 
sonsuz ve ezeli tabiatından sonuçlamak iddiasında idi; Spinozacılığın objesi 
asla bu değildi; sonlu şeyler, önerme 28’in açıkça gösterdiği gibi, birbirle­
rinden sonuçlanırlar; bu anlamda ve yalnız bu anlamda onlar Tanrı tara­
fından meydana getirilmişlerdir. Başka yorumlayıcılar, diyelim Martineau 
(A  Study  of  Spinoza,  London,  1895,  s.  209)  sonlu  bir  şeyin  başka  bir  şeyi 
meydana getirirken ona nasıl sonu gelemeyecek olan ezeli bir özü sağla­
dığını  (can  secure  it)  soruyorlar;  soru  bence  yanlış  konulmuştur:  1.  Eğer 
sonlu bir şey sürede başka bir şeyi meydana getirirse (bir babanın oğlunu 
meydana getirdiği gibi) bu İkincinin özü birinciye bağlı değildir, (önerme 
17’nin scolie’si s. 65) ; 2. Hakikatte kavranan sonlu bir şeyin varlığı (varolu­
şu)  -özü  gibi—  sonsuzu  içine  alır,  çünkü  bütün  başkalarına  bağlıdır  (her 
ne kadar nasıl olduğunu bilmiyorsak da) ve bundan dolayı bu şey Tanrı­
nın bir tavrı ya da bir duygulanışıdır (Deus quatenus).

---

NOTLAR 303