Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

Önerme  XXVIII,  scolie. 
-  a)  Bu  scolie’nin  başında  metin  birçok 
yorumlayıcı tarafından bozulmuş gibi görülmüştü. Land, kendi baskısın­
da  metni  şöyle  okuyan  Boehmer’in  ileri  sürdüğü  düzeltmeyi  büsbütün 
değersiz diye reddediyor: “et mediantibus his primis quadam quae". Leopold 
“et”
 değilse de “quadam”ı kabul ediyor. — W. Meijer de metinde bir boş­
luğun  olduğuna  inanıyor  ve  Hollanda  diline  birinci  çeviri  ile  bunu  dü­
zeltmeye  çalışıyor.  Ben  mediatibus  kelimesinden  önce  “et  alia”  kelimele­
rini  koyan  Gebhardt’ın  öğretisini  benimsiyorum.  Bu  düzeltme  cümleyi 
daha  açık  bir  hale  koyuyor,  onun  anlamını  değiştirmiyordu:  hiç  olmazsa 
her  zaman  anlaşılmış  olduğu  gibi,  o  Tanrı  tarafından  meydana  getirilen 
iki türlü şey olduğunu belirtiyor, bir kısmı vasıtasız, (birinci cinsin sonsuz 
tavırları) ötekiler vasıtalı (düzenli bütünü sanki ezeliliğe sahip gibi tasar­
lanmaları bakımından ikinci cins ya da tarzda sonsuz tavırları teşkil eden 
tikel tavırlar).
b)  S.  83,  satır  11,  12.  -  “Fakat  kendi  cinsinde  değil”  kelimeleri  “yakın 
neden”  kelimelerine  nispet  edilir.  Tanrı  mutlak  olarak,  yani  doğrudan 
doğruya meydana getirdiği şeylerin zihin tarafından şartsız, vasıtasız yakın 
nedenidir, ya da varlığı ancak cevherin varlığını sıfatlarıyla (yüklemleriyle) 
içine  alan  bir  şeydir.  (Tanım  2’ye  ait  not)  O  tasarlayabilmek  için  zihnin 
cevherden  ayırdığı  bir  şeyin  varlığını  zorunlu  kılan  şeylerin  “kendi  cin­
sinde”  yakın  nedenidir  (ondan  diyelim  ki,  sonsuz bir tavrı ayırdığı  gibi). 
Spinoza’nın  burada  kullandığı  kelimelere  Skolastiklerin  verdiği  anlamın 
daha  iyi  aydınlanması  için  Heereboord’a  bakınız  (Meletemata,  s.  298  et 
sq). Bütün bir pasajın anlaşılması için göstermek gerekir ki Tanrı var olan 
her  şeyin  nedeni  olunca,  o  asıl  uzak  neden  olamaz,  yani  ondan  sonlu  ve 
tikel hiçbir şey bir ya da birkaç ortaç ile ayrılmış olamaz. Fakat tikel şeyler 
birbirlerini  şartlandırır  ya  da  gerektirirler  ve  bu  anlamda  Tanrı  onların 
yakın  nedeni değildir. Onların  hepsi  birbirlerinden sonuçlanmaları bakı­
mından  Tanrı  ile  nedenlenmişlerdir.  (Bunun  için  XXVI’dan  XXIX’a  ka­
darki önermelere ait not b’ye bkz.)