Turli elektrolitlarda metallarning elektrod potensiallarini

Me
n

∙n∙e +m∙H
2
O → Me
n

∙m∙H
2
O + n∙e
(2) 
Keltirilgan (2) tenglamaga asosan muvozanat holatidan keyin metall elektrod potensiali 
qiymati doimiy bo’lib qoladi. Uning kattaligi esa tashqi muhit va metall ionining eritmadagi 
faolligiga bog’liq bo’lgan holda Nernts tenglamasi bilan quyidagicha ifodalanadi: 
E
Me
= E
O
Me
+
nF
RT
 lna
Me+n
(3) 
bu yyerda: E
Me
- metallarning muvozanatlashgan potensiali, B; 
E
O
Me
- metalning standart elektrod potensiali, B;
R – universal gaz doimiysi (8,31 kal/mol∙ gr ga teng);
T - mutloq shkala darajalari bo’yicha harorat; 
n - eritmaga o’tuvchi metall ionlarining valentligi;
F - Faradeyi doimiysi (96493 kulon); 
a
Me
- eritmadagi metall ionlarining faoligi (gram-ion/litr). 
Eritmadagi metall ionlarining faoligini quyidagi ifoda orqali topish mumkin: 
a = f ∙ c
(4) 
bu yerda: a - eritmadagi ionlar faolligi;
f - faollik koeffitsienti;
c - eritmadagi metall ionlarining faollik koeffitsienti.

---

Suyiltirilgan eritmalar uchun faollik koeffisienti 1ga yaqin bo`ladi va metall ionlarining faolligi 
ularning eritmadagi analitik konsentrasiyasiga taxminan teng deb olinadi. 250 
0
C harorat uchun 
doimiy qiymatlarni (3) tenglamaga qo'ysak va o'nli logarifmga o'tsak, Nernst formulasining 
quyidagi ko'rinishini olamiz. 
E
Me
 = E
O
 +
Ошибка! Объект не может быть создан из кодов полей 
редактирования.
 lg a
Me
(5) 
Тenglama (3) dan shu narsa chiqadiki, metalning potensiali elektrolitdagi metall o’z 
ionlari konsentrasiyasining o’zgarishi bilan o’zgaradi. Elekrtolitdagi metall konsentratsiyasining 
kamayishi bilan metall elektrod potensiali manfiy tomonga siljiydi. Agar o’z ionlari bo’lmagan 
elektrolit ichida joylashgan bo’lsa u holda muvozanatli potensial vujudga kelishi mumkin emas.
Natijada muvozanat potensial vujudga keladi. Shu bilan bir qatorda metal va eritmaning o’zaro 
ta`siri jarayonida ularning o’z ionlaridan tashqari, boshqa ion va atomlar ham ishtrok etadi. Bu 
holda elektronlarni olish va berish har yo’llar bilan amalga oshiriladi va metall potensiali 
elekdtod yuzasida muvozanatni tavsiflamaydi.
Anod va katod jarayonlarining tezliklar yig’indisi teng bo’lganda aniqlangan qaytmas 
potensialning borqaror qiymati “qaytmas stasionar potesial” deyiladi. Uning kattaligi metall 
tabiati, elektrolit tarkibi va konsentratsiyasiga, tashqi sharoitlarga bog’liq. Qaytmas potensiyallar 
Nernst tenglamasi (3) ga bo’sinmaydi, shuning uchun ularni hisoblab topish mumkin emas. 
Ularni faqat tajriba yo’li bilan topish mumkin. 
“Metall berilgan eritmada qaytar yoki qaytmas potensialmi yoki yo’qmi” degan savolga 
(3) tenglama bilan hisoblangan nazariy qiymat bilan potensil tajriba qiymatlarini taqqoslash, shu 
bilan birga metall potensialining eritmadagi o’z ionlarining faoligiga nazariy va tajriba yo’li 
bilan olingan bog`liqlikni solishtirgan taqdirdagina javob berishimiz mumkin.
Muvozanatlashmagan metall potensiali kattaligi tashqi muhit ta'siri ostida goh bir tarafga, 
goh ikkinchi tarafga o'zgarishi mumkin. Metallar potensiali kattaligiga oksidlovchilar juda katta 
ta'sir qiladi. Oksidlovchilar metall yuzasida passiv oksidlovchi parda hosil qiladi. Bu o'z o'rnida 
elektrod potensialini musbat tarafga o'zgartiradi. Bundan tashqari himoya pardalari shuningdek 
metall yuzasida korroziyaning qiyin eriydigan mahsulotlarining chiqishi hisobiga vujudga 
kelishi mumkin. Eritmada himoya pardalarini yemiradigan yoki eritadigan moddalarning bo'lishi 
metall potensialining manfiy tomonga siljishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda elektrodlar mutloq 
qiymatlarini o'lchaydigan asbob va hisoblash tenglamalari mavjud emas. Shuning uchun ularni 
boshqa potensial standart qilib olingan elektrodga nisbatan olinadi. Shunday standart potensialga 
ega bo'lgan elektrod qilib vodorodli elektrod olingan. Uning potensiali har qanday potensialda 
ham 0 deb olinadi. Lekin vodorod elektroni ish jarayonida ishlatish noqulay. Shuning uchun 
amaliyotda boshqa solishitma elektrodlar ishlatiladi. Masalan, to'yintirilgan kalomel elektrodi 
potensiali xona haroratida vodorod elektrodiga nisbatan aniq o'lchangan va 240 mV ni tashkil 
etadi. Kalomel elektrodi bilan hisoblangan metall elektrodini vodorod elektrodiga nisbatan 
kattaligini aniqlamoqchi bo'lsak, unda o'z ishorasi bilan olingan metall potensialiga kalomel 
elektrodi potensialini, ya'ni 240 mV ni qo'shish kifoya: