Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Dehqonlar. 
G‘arbiy (Old) Osiyo dehqonchiligi aksari sun’iy 
sug‘orishga asoslangan. Vohalarda to‘g‘on va kanallar, ekinzorlar, 
suv manbalari balandda joylashgan holda suvni ko‘tarish moslama- 
lari, aw allari hayvonlar yordamida amalga oshirilgan. Bugungi kun­
da suvni ko‘pincha elektr dvigatelli nasoslarda ko‘tarilmoqda. Soy 
va jilg‘alar, suvlarini to‘sish usullari deyarli o‘zgarmagan, ba’zida 
chig‘irlardan hozirga qadar foydalanadilar. Sug‘orish tizimini tartib- 
da saqlash katta mehnatni talab qiladi. Lekin issiq iqlim sharoitida 
sug‘oriladigan maydonlar m o i va sifatli mahsulot beradi. Sug‘orma 
dehqonchilik 0 ‘rtayer dengizi sharqiy sohilida, Suriya, Iroq, Turkiya, 
Eron va Afg‘onistonda daryo va soy lar vohalarida tarqalgan.
Old Osiyoning ko‘pgina mamlakatlarida tog‘ va tog‘oldi hudud­
larida kichik suv manbalari bo‘lib, ular unchalik katta boim agan ekin 
maydonlarini namlash imkonini bergan. Tog‘oldi adirlami aynan suv 
yetishmasligi tufayli korizlar orqali yerosti suvlarini yuzaga chiqa- 
rib dehqonchilik qilishgan. Bu xildagi sug‘orish inshootlari Eron va 
Afg‘onistonda keng tarqalgan. Respublikamizda ham XX asming 
o‘rtalariga qadar korizlardan Nurota va Sherobod tog‘oldi hududlari­
da foydalanilgan. Korizlami qurish og‘ir mehnat va yuksak tajribani
83

---

taqozo etadi. 0 ‘tmishdagi miroblar hech qanday maxsus bilimsiz bu 
tajribani avloddan avlodga o‘tkazib kelganlar. Old Osiyo dehqonlari 
bug‘doy, arpa, sholi, dukkakli ekinlar, y o g ii o‘simliklar, paxta, tama­
ki yetishtirganlar. Ko‘pgina arab davlatlarida hozirda kofe ekilmoq- 
da. Mevalardan uzum, olma, nok, shaftoli va h.k.lar, tarvuz va qovun 
barcha mamlakatlarda m o i bo‘ladi. C hoida yantoq tomiriga ekilgan 
tarvuz-qovunlar, ayniqsa, qand moddasi m o i, shirin bo‘ladi. Arabis- 
ton yarimorolida eng ko‘p yetishtiriladigan meva - xurmodir.
Old Osiyoning ko‘plab joylarida qishloq xo‘jaligi ishlarida an’anaviy 
primitiv mehnat qurollari ishlatiladi. Ilgari yog‘och omoch (tishi 
cho‘yandan), hozirda temir omoch, barona, mola va h.k.lar, qo'shga 
ho‘kiz, ba’zida eshaklar qo‘shiladi. Kichik tomorqalardagi yerlarni bel 
(lopatalar) va og‘ir so‘qalar bilan chopishadi. Donni o rib olish ham 
an’anaviy tarzda o‘roqlar ko‘magida, yanchish zanjirlar va yirik shoxli 
mollar yordamida amalga oshiriladi. Qishloqlarda donni suv tegirmon- 
lari yoki hayvon kuchi bilan yuritiladigan tegirmonlarda unga aylan- 
tiriladi. Shuni ta’kidlash lozimki, respublikamizning tog‘li hududlarida 
so'nggi o‘n yilliklarda ko‘plab suv tegirmonlari tiklandi hamda aholiga 
beminnat xizmat ko‘rsatmoqda. Donni kelida tuyish ham saqlangan.
Dehqonlar molni transport vositasi yoki sut mahsulotlari manbayi 
sifatida imkoniyat darajasida boqishadi. Molni qishloqlarga yaqin 
yaylovlarda yoki yozda tog‘ yaylovlarida boqish uchun jo ‘natishadi. 
Qo'rg'onlardan uzoqdagi yaylovlarda mollami boqtirish faqat boy 
aholi qatlami imkoniyati darajasida boigan. Otlardan transport vositasi 
sifatida foydalanish ham boy-badavlat dehqonlardagina mavjud edi.