Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

4.1. Antropologik va lingvistik tasnif
46

---

4.2. Etnik tarix
Shimoliy Afrika eng qadimgi madaniyat o‘lkalaridan biridir. 
0 ‘zining k o ‘p ming yillik tarixi davomida o ‘lka aholisi turli madani- 
yatlar ta ’siriga uchragan. Shimoliy Afrikada dunyoning eng qadimgi 
madaniyatlaridan biri - Qadimgi M isr sivilizatsiyasi shakllangan. 
Misr haqida «Misr - bu pergament: unda Q ur’on Injil ustiga, Injil 
Gerodot asarlari ustiga yozilgan, lekin ularning ostidan Qadimgi Misr 
iyerogliflari nur sochib turadi» deyishadi. M isrdan g ‘arbroqda finiki- 
ya koloniyasi - Karfagen joylashgan. Puni urushlarida m ag‘lubiyatga 
uchragan Karfagen o ‘rnida Rim o ‘zining Afrika viloyatini tuzadi. 
Keyinchalik ushbu nom butun qit’a nomiga aylanadi. M ism i gikso- 
slar, ossurlar, forslar istilo qilgan va nihoyat, Sharqiy Rim imperi- 
yasi tarkibiga kirgan. Uzoq o ‘tmishdan qolgan yodgorliklar orasida 
«Dunyoning 7 m o‘jizasi»dan M isr ehromlari, Iskandar m ayog‘i ush­
bu hudud bilan bevosita bog‘liq. Shimoliy Afrikaning murakkab tar- 
ixiga qaramasdan asosiy aholisi barbarlar - tili, xo ‘jaligi, dinlari va 
qadimda shakllangan urf-odatlarini saqlab kelmoqdalar.
Sudanda. K o‘k va Oq Nil qo‘shilgan hududda mil. avv. II va I ming- 
yilliklar chegarasida Meroe davlati shakllangan. U M isr bilan yaqin 
aloqada bo‘lib, uning ta’siriga uchragan. Meroe hududi ba’zida Misr 
tomonidan egallangan, ahyon- ahyonda uning qo‘shinlari shimoldagi 
qo‘shnilari ustiga yurish qilib turgan. Mil. avv. X asrda ular hatto Efb
f
tpiya sulolasi nomi bilan Mismi bir asrcha boshqarganlar. Milodiy. 
V asrdan X I-X II asrlarga qadar Meroe o‘m ida Alva, Мгдкигга nomli 
kichik davlatlar tashkil topadi. Aholi xristian dinini qabul qiladi.
Shimoliy Afrikadagi keskin o ‘zgarishlar 641-yildan arablar Misr- 
ni istilo qilib islom dinini yoyishlaridan boshlanadi. Arablar qisqa 
muddat ichida butun Shimoliy Afrika va Sudanni bosib oladilar. Aholi 
asta-sekin arab tili va madaniyatini o ‘zlashtiradi. Misrdagi koptlargi- 
na monofizit oqimidagi xristianlik dinini saqlab qoladilar. 0 ‘rta asrlar 
arab 
musulmon madaniyati namunalari Tunisdan Qayruvon machiti, 
Jazoirdagi Tlemsan saroy-qal’asi, Qohiradagi qal’alar hozirga qadar 
ko‘rganlami hayratga solib kelmoqda.
47

---

Sudan M isr va M a g iib mamlakatlaridan farqliroq xalifalik 
tarkibiga kirmagan. Uning hududida arab savdogarlari va Arabiston 
yarimorolida yashagan ko‘chmanchi chorvadorlar b o ig an . Hudud- 
dagi xristian davlatlari parchalanib X V -X V I asrlarda ikki musulmon 
davlati - Sennar va Darfur vujudga keladi. Aynan shu paytdan Sudan 
shimoldagi arab tilli musulmon hamda janubdagi negroid irqiga m an­
sub m a’jusiy dinli aholiga b o iin ib , ichki mojaro vujudga keladi.
Shimoliy-Sharqiy Afrikada Efiopiya, Eritreya, Jibuti va Somali 
joylashgan b o iib , ularning davlatchilik tarixi ham minglab yillarni 
tashkil etadi. Mil. avv. I mingyillikda hududda o ‘ziga xos sivilizatsi- 
ya hukm surgan. Keyinchalik Aksum davlati vujudga kelib, u Shar­
qiy 0 ‘rtayer dengizi va Yaqin Sharq bilan qizg‘in aloqada b o ig an . 
Milodiy IV asrdan Aksumda ham monofizit mazhabidagi xristianlik 
qabul qilingan. Efiopiyada ikki ming yildan buyon o ‘z alifbosi m av­
jud. Milodiy VII asrdan hududda musulmonlar paydo b o iib , X IV -X V
asrlardan Eritreya va Qizil dengiz sohillarida m usulmon sultonliklari 
shakllanadi. Mustamlakachilik davrida hududda Ispaniya, Angliya, 
Fransiya hukmronlik qilgan.
Jazoir tuareglarida tifinag nomli qadimgi yozuv saqlanib, uni as- 
rovehilari ayollar hisoblanadi. Shimoliy Afrikaning (Efiopiya va So- 
malidan boshqa) barcha aholisi arab alifbosi, arab adabiyotida faoli- 
yat yuritadi.
Q it’aning ko4pchilik hududlarida davlat chegaralari etnik chega- 
ralar bilan mos kelmaydi. Xususan, tuareglar Jazoirdan tashqari Mav- 
ritaniya, M ali, Nigerda; somalilar - Somali, Efiopiya, Keniyada ya- 
shaydilar.