Tutchilik va ipakchilik faniga kirish 2 soat

Tayanch iboralar: Ipak qurti, kasallik, bakterial, virusli, zamburugli, zararkunandalar, keltirib chiqaruvchilar, omillar, kasallikni oldini olish tadbirlari, qarshi kurash tadbirlari.
Barcha tirik a’zolar, shuningdek xasharotlar organizmi doimo tashqi muxit omillari - oziqa, iqlim, quyosh nuri, mikroorganizmlar ta’sirida bo’ladi. Ba’zan tashqi muxit omillari shunchalik ta’sir etadiki, organizmning fiziologik xolatini ishdan chiqaradi, natijada uning xayotiga xavf tug’diruvchi xolat vujudga keladi, bu kasallikdir.
Kasallikning xosil bo’lishi, o’zgarishini o’rganuvchi fan patologiya deb ataladi.
Ipak qurti xam boshqa xasharotlar singari turli kasalliklarga chalinadi, natijada pilla miqdorining kamayishi va sifatining pasayishiga sabab bo’ladi. Keng tarqalgan kasalliklarni tug’diruvchi mikroorganizmlarga b a k t ye r i ya l a r, z a m b u r u g’ l a r, v i r u s l a r va t u b a n b i r h u j a y r a l i x a y v o n l a r kiradi.
B a k t ye r i ya l a r - kichik mikroskop o’simliklar toifasiga mansub bir xujayrali mikroorganizmlar bo’lib, tashqi ko’rinishi dumaloq, tayoksimon, vergulsimon va spiralga o’xshash bo’ralgan shakllarda bo’ladi.
Dumaloq bakteriyalarga kokk, diplokokk, steptokokk, tetrakokk va boshqalar kiradi. Ularning xammasi ko’payishi jarayonida o’rnashishi bilan farq qiladi.
Jonsizlik (o’lat yoki flyasheriya) kasalligi. Bu kasallik respublikamizda keng tarqalgan. Ko’pincha jonsizlik kasalligi bilan katta yoshdagi qurtlar kasallanadi. Ayniqsa qurtlar beshinchi yoshga o’tgandan boshlab beshinchi - oltinchi kuni qurtlar dastaga chiqish oldidan ularda bu kasallik o’tkir tarzda kechadi. Kasallikning rivojlanishi 3 davrga bo’linadi. Kasallikning birinchi davri ichakning faoliyati buzilishi natijasida qurtning ishtaxasi yuqoladi, qurt g’ananing chetiga chiqib oladi, ichi kelmaydi, ba’zan soxta oyoqlarining to’rtinchi jufti falaj bo’ladi.
Kasallikning ikkinchi rivojlanish davrida qurtning o’rta ichagida kasallik rivojlanishi natijasida axlati suyuk bo’lib, ichi ketadi, atansining tarangligi yo’qolib, bo’shashib qoladi.
Kassalikning uchinchi davrida qorin bo’g’imlari ayrim kisimlarining jonsizlanishi kuzatiladi, tanada qoramtir dog’lar paydo bo’ladi, keyin butunlay qorayadi va yelimshak, qora rang, badbuy suyuklik bilan to’la xaltaaga aylanadi. Ulgan qurtlar g’ana shoxlariga keyingi ikki soxta oyog’ining tirnoFida osilib turadi. Og’Zidan yelimshak, quyuq suyuklik oqadi.
Agar qurtlar beshinchi yoshining o’rtalarida kasallansa, ba’zan yomon sifatli chala pilla o’raydi, qurtlar pilla ichida ulib qoladi, pillada dog’lar paydo bo’lib, ular pilla kob^i orqali ko’rinib turadi. Bunday pillalar ulat kasalligiga yo’likkan ipak qurtlariga xos bo’lib, qora pachok pilla deyiladi.
Qon chirish (septitsemiya) kasalligi tut ipak qurti, g’umbagi va kapalagining yuqumli kasalligi bo’lib, uni suvda va havoda yashaydigan xar xil bakteriyalar qo’zg’atadi.
Kasallik alomatlari: kasallik yuqib bir necha soat o’tgach, qurtning ishtaxasi yo’qolib, ovqat yeyishdan to’xtaydi, kam qarakat qiladi, katto qimirlamay yotadi, qurt qayt qiladi, tashqi ko’rinishida kech qanday o’zgarish sodir bo’lmaydi. Ko’pincha kasallik to’rtinchi va beshinchi yoshdagi qurtlarda o’tkir shaklda kechadi. Kasallikning ikkinchi kuni oxirida qurt uladi, tanasining ba’zi qismlari: ko’krak va qorinning birinchi, ikkinchi va uchinchi bo’g’imlari terisining buzilishi natijasida qorayadi.
Kasallik qo’zg’atuvchi bakteriya qurtga po’stining shikastlangan joyidan tushadi. Qurt po’stining shikastlanishi natijasida bir qurtdan ikkinchisiga yuqadi.
Likkok kasalligi o’lat kasalligiga o’xshash keng tarqalgan bo’lib, uni streptokokk bakteriyalari chiqaradi. Bu kasallik qurt boqish qoidalariga to’la amal qilinmaganda paydo bo’ladi. Ko’pincha uchinchi, to’rtinchi, xususan beshinchi yoshdagi qurtlar kasallanadi.
Kasallik belgilari quyidagilar: kasallangan qurtlar nimjon bo’lib qoladi, ichi ketadi, bargni oz yeydi, yaxshi o’smaydi, ozib ketadi va anus teshigidan suyklik chiqarib turadi. Terisi ajin bosgandek burishadi, qo’ng’ir tusga kiradi.
Virus - lotincha «zaxar» ma’noni bildirib, odamlar, kayvonlar va o’simliklarda uchraydigan yuqumli kasalliklarni tug’diruvchi mikroorganizmdir. Viruslar ko’payganda tanachalar hosil qiladi, ular poliedrlar deb ataladi. Ko’pchilik viruslar gemolimfa (qon xujayralari)ning yadrosini zararlaydi, ular yadro poliedrozi deb ataladi. Xujayraning zararlangan yadrosida olti qirrali kristalsimon tanachalar - poliedrlar hosil qiladi.
Ba’zi bir viruslar qurt o’rta ichagi epiteliya xujayralari sitoplazmasidan tanachalar hosil qiladi. Bu kasallik sitoplazmatik poliedroz deb ataladi. Ipak qurti yadro poliedrozi ko’p tarqalgan bo’lib, sariq kasalligini qo’zg’atadi.
Sariq kasalligini viruslar keltirib chiqaradi. Bu kasallikga ipak qurti tuxumi ko’pincha qurtlik, G’umbaklik va kapalaklik davrlarida chalinadi. Viruslar asosan ovqat bilan birga hazm qilish organlariga tushadi.
Viruslar o’lik xujayralarda rivojlana olmaydi. Ular o’zining hayot faoliyatini hujayra yadrosidan boshlab, uni zararlaydi. Natijada 5-15 kattalikdagi poliedrlar xosil bo’ladi. Ipak qurtida olti qirrali poliedrlar bo’ladi. Sariq kassaligi bilan og’rigan qurt xujayralarining yadrosi kasallanadi, keyinchalik butunlay ishdan chiqadi. Natijada xujayra chiriydi va ko’p qirrali tanacha xosil qiladi. Ular qon xujayralarini kasallantiradi.
Kasallik alomatlari. Ipak qurtlarining sariq kasalligidan ko’plab ulishi ko’pincha oxirgi yoshda kuzatiladi. Ba’zan kichik yoshdagi qurtlar xam sariq kasali bilan Og’riydi.
Kasallikning yashirish rivojlanish davri 6-8 kun davom etadi. Kasallikning boshlang’ich davrida qurtlarning ishtaxasi yuqoladi, ular bezovtalanadi. So’ngra qurtlar tanasida qog’ozdagi moy dog’iga o’xshash dog’lar paydo bo’ladi. Bu dog’lar o’zaro qo’shilib ketadi, po’sti yog’langandek yaltiraydi. Bo’g’imlar orasida shish paydo bo’ladi, tanasi qisqaradi. Kasal qurt xaddan tashqari shishib, g’analarda xarakatsiz xolda yotadi, ko’pincha surilardan tushib ketadi.
Zamburug’ bakteriyalarga qaraganda murakkabroq tuzilgan xlorofilsiz o’simliklar toifasiga kiruvchi mikroorganizmlardir. Ko’pchilik zamburug’larning vegetativ tanasi ipsimon bo’lib, ularga gif yoki mitseliy deb ataladi.
Zamburug’lar xaqiqiy va soxta zamburug’larga bo’linadi. Xaqiqiy zamburug’lar esa oliy va tuban zamburug’larga bo’linadi. Tuban zamburug’larda mitseliylar yaxshi rivojlanmagan yoki mutlaqo bo’lmasligi yoki gif mitseliyalar aloxida xujayralarga bo’linmagan bo’ladi. Oliy zamburug’larda giflar aloxida xujayralarga bo’lingan bo’ladi. Zamburug’larning xujayrasi parda, protoplazma, bir yoki bir necha yadrodan tashkil topgan.
Tabiatda bir necha xil: mog’orlar, achitqilar va takomillashgan zamburug’lar uchraydi.
Tut ipak qurtining boverioz yoki oq muskardina kasalligi. Bu kasallikning nomlanishini Italiyalik pillakorlar «Oxaklanish» yoki oddiy qilib «Oxak» deb atashgan. Franso’zlar esa muskat yong’og’i kabi yaltiraganligi uchun «Muskad» nomlashgan, ya’ni muskardina (muscardina) deb atashgan.
Kasallanib ulgan qurt qattiq bo’lib kotib qolganligi sababli, Sharqda va Markaziy Osiyoda «tosh» kasalligi deb xam yuritiladi.
Ipak qurtining oq muskardina kasalligini qo’zg’atuvchisini mitseliysi oq unsimon donador, momiqdek bo’lib, sporasi ovalsimon. Zamburug’ Deutromycetes sinfi, Moniliales tartibi, Moniliaceae oilasi Beauveria avlodi Beauveria bassiana turiga kiradi, uning sinonimi Botrytis bassiana Balsamo.(7)
Zamburug’ning tanasi substrat ustiga un sepgandek dog’ni yoki momiqdek, zichlashgan namatdek ko’rinishda oq yoki pushti, qizil xoshiyali rangni xosil qiladi. Havo gifalarida konidiya bandlari bo’lib, uning uchlarida konidiyalarni (sporalarni) xosil qiladi. Gifalari rangsiz bir-birlari bilan bog’langan. Mitseliysi konidiya bandlari o’sib chiqishga xizmat qiladi. Qurtxonalarning namligi yuqori bo’lgan da (90%) spora (konidiya) ning rivojlanishiga imkoniyat tug’iladi. Spora qurtning tanasida bir necha soat yoki kun saqlanishi mumkin, kachonki qulay sharoit to’g’ri kelishi bilanok u 5-8 soatda kattalashib boradi va 12 soatdan keyin qurt tanasida o’sa boshlaydi. O’sayotgan sporadan o’sib chihayotgan gifalar qurtning gipodermasiga kiradi.
Zamburug’ning infeksion gifalari qurtning gemolimfasiga qarab u o’zining rivojlanishini boshlaydi va kurtaklanib ko’payadi. 36-48 soatdan so’ng qurtning gemolimfasi zamburug’ning gifalari bilan tuladi. Kasallangan qurt xarakatdan qoladi, bu gifalar o’sib tarmoqlanib, mitseliyni xosil qiladi.
Ma’lumki, gemolimfa parazit zamburug’larni rivojlanishi uchun eng qulay muxit xisoblanib, bu muxitda zamburug’ tezda konning tarkibini buzadi. Muskardina kasalligi ko’pincha ipak qurtining qurtlik stadiyasini kasallantiradi.
Kasallikning ko’zga tashlanishi (agar kasallik ommaviy tus olgan bo’lsa) qurtning uchinchi yoshida kuzatiladi. Kasallangan qurtlarda ishtaxa buziladi, charchok, xorFin bo’lib, asta-sekin xarakati susayadi, qurtning tanasi xiralashadi, tanasidagi suvning miqdori tezda kamayadi. Qurtning massasi kichiklashib pulalashadi. Tanasining bosilgan joyi chuqurcha xosil bo’ladi, tanada qoramtir xar xil kattalikda dog’lar xosil bo’ladi. Bunday dog’lar ko’proq nafas teshikchalarining atrofida, yolg’on oyoqlarining asoslarida ko’proq uchraydi, ayrim xollarda yolFOn oyoqlarining uchlari qorayadi. Qurtning bosh qismi bilan ko’krak qismining birinchi bo’g’imi oralig’ida xalqasimon o’ziga xos dog’ xosil bo’ladi. Agarda kasallik po’st tashlash davriga to’g’ri kelsa, po’st tashlash ancha qiyin bo’ladi, to’liq po’st tashlab xam ulgurmaydi.
Agarda qurt oxirgi yoshida kasallangan bo’lsa, u pilla o’rab G’umbakka xam aylanib ulgurishi mumkin. Qurt pilla urash oldidan kasallangan bo’lsa, u pillani to’liq o’raydi, ammo G’umbak uladi, pillasi tirik pillaga nisbatan uch marta yengil bo’lib qoladi va pilla ichida G’umbak qotib, o’ziga xos xar pillalar xosil qiladi.
Muskardina bilan kasallangan kapalaklar juda kam uchraydi, chunki pilla qobig’i zararli mikroblarni o’tib ketishidan saqlaydi. Kapalakning tangachalari xam zamburug’ sporasini rivojlanishiga yo’l qo’ymaydi, chunki bu tangachalar kapalak ustini butunlay qoplab turadi.
Zamburug’ sporasini urug’ (tuxum) yuzasida rivojlanishi mumkin, qachonki sporaning o’sishi uchun qulay xarorat va namlik bo’lsa, zamburug’ gifalari tuxumning ichida yaxshi rivojlanadi, urug’ uladi, uning rangi Qizg’ishbo’lib, keyin oqaradi, asta-sekin urug’ yuzasida oq konidiya bandlari o’sib chiqadi. Shuning uchun xam urug’chilik qorxonalarida va inkubatoriyalarda xarorat va namlikning yuqori bo’lishiga yo’l qo’ymaslik kerak bo’ladi. Ayniqsa, ularni jonlantirish, urug’ning qalinligi va xonaning namligiga katta e’tibor berish kerak.
Muskardina kasalligiga qarshi kurash choralari. Muskardina kasalligiga qarshi kurashda shunga e’tibor berish kerakki, bu kasallik xavodagi chang orqali va kasal qurtlar sog’lom qurtlarga tegib ketganda yukadi. Har qanday zamburug’ kasalliklari kabi bu kasallikning paydo bo’lishi va tarqalishiga xam xavo namligining xaddan tashqari ortib ketishi sabab bo’ladi. Shuning uchun qurtxonadagi xavoning namligini va g’ananing axvolini e’tibor bilan kuzatib turish zarur.
Qurtlarning yoshiga, joylashish zichligiga va ular tagidagi g’ananing qalinligiga e’tibor berish kerak. Havo namligi oshsa, Fana qalinlashsa, tez mog’orlaydi va kasallik qo’zg’alib tez tarqaladi.
Bir hujayrali sodda hayvonlar chaqiradigan kasalliklar va ularga
qarshi kurash choralari
Nozematoz kasalligini o’rganish tarixi. Nozematoz kasalligi tut ipak qurtining eng xavfli kasalliklaridan biri bo’lib, bu kasallikni parazit sodda xayvonlarning nozema avlodiga mansub turi Nosema bombycis sporasi keltirib chiqaradi.
L.Paster 6 iyun 1861 yilda Parij shaxrini tashlab, Fransiyaning janubiga eng ko’p epizootiy tarqalgan Ares shaxriga borib, ipak qurtining kasalligi bilan chuqur tanishib, kasallanib o’lgan qurtlarni, boqilayotgan joylardagi bargxona va qurtxonalarni, o’lgan kapalaklarni tekshirib, natijalarini va xisobotini Fanlar Akademiyasining Agronomiya komissiyasiga topshiradi. Bundan tashqari 2,5 oylik ish natijalarini o’z shogirdlariga qoldirib, keyingi yili yana ishni o’zi davom ettiradi.
L.Paster ikkita assistenti bilan birgalikda tekshirishlar olib boradi, natijalarini esa xotiniga so’zlab yozdiradi va 1870 yilda «Ipak qurtining kasalliklarini o’rganish» degan asarining birinchi bobini yozadi, shu bilan u meditsina mikrobiologiyasiga va veterinariya mikrobiologiyasiga katta asos soladi.
L.Paster o’zining bir necha martalab qolgan analizlariga asoslanib, pebrina kasalligini tarqalishida kapalaklarni mikroskop kurigidan o’tkazshi shartligini asoslab berdi, shu bilan birga ipak qurti urug’ini tayyorlashda aniq tajribalar, izlanishlar o’tkazishda albatta kapalaklarni mikroskop ko’rigidan o’tkazish kerakligini ko’rsatib berdi xamda bu asosda sog’lom urug’ tayyorlash joriy etildi. Pasterning sellyulyar urug’ tayyorlash uslubi shunga asoslangan.
Tut ipak qurtida parazit bir xujayrali xayvonlar uncha ko’p emas. Tut ipak qurtining ichagida infuzoriya, entamyoba va koksidiya, xivchinlilardan tripanozamalar, sporalilardan nozema sporalari borligi aniqlangan. Shulardan eng xavflisi bo’lgan nozema tut ipak qurtining pebrina kasalligini tug’diradi.
Kasallik alomatlari: Pebrina kasalligi ipak qurtining eng xavfli va keng tarqalgan kasalligi bo’lib, xamma rivojlanish (tuxum. lichinka, G’umbak va kapalak) davrlarida kasallanadi va avloddan - avlodga o’tadi. Pebrina bilan kasallangan kapalaklar urg’ochilari xamma tu- xumini kuyolmaydi, quyish tartibi buziladi, yopishqoq tuxum kuyuvchi zot duragaylar tuxumlari yopishmaydi. Kasallangan tuxumlarda embrion yaxshi rivojlanmaydi, jonlanishi buziladi, ba’zan tuxumdan chiqqan qurtlar birinchi va ikkinchi yoshida nobud bo’ladi. Qurtlik davrida kasallikning boshlanishida kasallanishi juda sekin kechadi, ishtaxasi yuqoladi, zaiflashadi, nimjon bo’lib, yaxshi o’smaydi. po’st tashlashda kiynaladi yoki po’stdan chiqa olmaydi. Qurtlar baravar po’st tashlamaganligi uchun yoshlari xam xar xil bo’lib qoladi. Eng xarakterli belgisi kasallikka yo’likkan qurtning tanasi och ku^ir rang kasb etadi va to’q jigar rang mayda kizgish dog’lar bilan qoplanadi, dog’lar ko’pincha soxta oyoqlari boshlangan joyda, pixida va nafas teshiklari atrofida, keyinchalik qurtning tanasi ustida garmdori sepilgandek dog’lar xosil bo’ladi.
Kasallangan qurtlar pilla urashga baravar kirishmaydi, ba’zan pilla uramasdanok G’umbakka aylanadi. Kasal qurtlar o’ragan pillalar ko’p xolda mayda, po’sti yupqa va kam xosil bo’ladi. K,attik zararlangan G’umbaklar pilla ichida ulib, ko’rib qoladi, ba’zan tanasida qoramtir kuk dog’lar paydo bo’ladi.
Pebrina bilan kasallangan kapalaklarning xayoti qisqaradi va tuxum kuymasdan xalok bo’ladi, qanotlarida qoramtir ko’k dog’lar xosil bo’ladi.
Kasallikni aniqlashning eng to’g’ri yo’li kasallangan tuxum (urug), qurt, G’umbak va kapalaklardan mikropreparatlar tayyorlab, 600 — 800 marta kattalashtirib mikroskop ostida kuzatishdir.
Pebrina kasalligiga qarshi kurash choralari. Pebrina yoki nozematoz kasalligi yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, juda yuqumli, tut ipak qurtida nasldan-naslga o’tuvchi kasallik xisoblanadi. Pebrina kasalligiga qarshi kurash usuli fransuz olimi L.Paster tomonidan ishlab chiqilgan. Kasallikning tarqalish manbai ipak qurtining uzidir. Pebrinali qurt urug’i kasallik sporalarini ko’plab tarqatuvchi eng xavfli manba bo’lib, qurt boqish davrida ularning kirilib ketishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun L. Paster qurt urug’ini tayerlashning yangi usulini taklif etdi. Urtochi kapalak juftlashib, ajratilgandan keyin ularni xar birini aloxida maxsus xaltachalarga solinib, keyin tuxum quyib bo’lgan xaltachadagi xar bir kapalakning bosh-kukragi, qorin va urug’idan namunalar olinib pebrina sporasi bor-yo’qligi mikroskop ostida tekshiriladi. Tekshirish natijasida spora borligi aniqlansa, shu xaltacha va urug’ partiyasi qo’ydiriladi. Bunga sellular usulida urug’ tayyorlash deb aytiladi.
Hozirgi vaqtda xam tut ipak qurti urug’ini tayyorlashda pebrina va boshqa nasldan-naslga o’tuvchi kasalliklarning tarqalishining oldini olish maqsadida shu usulda (takomillashtirilgan usulda) qurt urug’i tayyorlanadi.
Qurtlar pebrina bilan kuchli zararlangan vaqtda kasallik zurayib ketadi, bunda ularni g’anasi bilan birga qo’ydirib tashlash, qurtxona va undagi asbob-uskunalarni yaxshilab dezinfeksiya qilish tavsiya etiladi.
Ipak qurtini kasalliklardan muxofaza silishning eng samarali chora-tadbirlari
Pebrina va boshqa kasalliklardan ipak qurtlarini muxofaza qilishning eng samarali chora-tiadbirlari quyidagilardan iborat:

• 
  Fermer, dexkon xo’jaliklari va yakka tartibda qurt bokuvchilar
  

Tasaruffidagi inkubatoriylar, qurtlar parvarishlanadigan qurtxonalar, binolar, xovli, yulak va tevarak-atrofni qurt boqish chiqindilaridan tozalash, chiqindilarni yokib yuborish yoki qumib tashlash orqali sanitariya xolatini talab darajasiga keltirish.

• 
  Inkubatoriy, qurtxona va qurtlar boqilishi muljallangan xonalarni sukchaklari, asbob-uskunalari bilan birga va atrof xududni formalinning 4% li eritmasida dezinfeksiyalash. Bunda formalie sepilgandan so’ng xonalar eshik va derazalarini 3-4 sutka davomida berkitib qo’yilishi, ichidagi xarorat 25-26 ⁰ S dan past bo’lmasligini ta’minlash zarur bo’ladi.
  
• 
  Qurtlarni boqish boshlangandan so’ng muttasaddi raxbar va mutaxassislardan tashqari begonalarni qurtxonalarga kirishiga ruxsat bermaslik zarur.
  
• 
  Boqilayotgan qurtlarni tashqi muxit sharoiti o’zgarishlari va kaslliklarga chidamliroq bo’lishiga erishish maqsadida qurtxonalarda mo’tadil gigrotermik va aseptik sharoitni yaratish zarur.
  
• 
  Boqilayotgan qurtlarning sog’lomligini muttasil nazorat qilib turish va pebrina kasalligi aniqlangan xolatlarda infeksiya uchoFini darxol bartaraf etish choralarini qurish.
  
• 
  Sog’lom qurt va sifatli pilla yetishtirish borasidagi eng muxim omillardan biri qurtlarni agrotexnika qoidalariga to’la rioya qilingan xolda, tuyimlilik xususiyati yuqori tut barglari bilan oziqlantirishga o’tish, qurtlar boqiladigan xona va qurtxonalarda mo’tadil xarorat (24⁰-26⁰S) va xavo nisbiy namligi sharoitini yaratish, xar quti qurtni kamida 60 m2 sukchak satxi bilan ta’minlash orqali qurtlarni siyrak boqishni yulga quyish talab etiladi. Agrotexnika talablari asosida parvarishlangan qurtlar kasalliklarga chidamli bo’ladi.
  

- Viloyat va tuman mikyosida agronom, agrotexnik va qurt bokuvchilar malakasini oshirish, ilmiy yangiliklarni keng joriy etish, ayniqsa, sog’lom qurt boqish texnologiyalarini o’zlashtirish maqsadida viloyat va tumanlarda xarn yili qisqa muddatli uqishlarni tashkil etish. Pillachiligi rivojlangan mamlakatlarda pebrina va boshqa kasalliklarga qarshi tadbirlarni to ikir-chikirigacha o’z vaqtida ado etish natijasida pebrinani keskin kamaytirishga erishilgan. Yilma- yil olib borilgan tadbirlar oqibatida aksariyat pillachilik xududlarida pebrina kasalligiga bardam berilgan.
Shuni ishonch bilan aytish lozimki, ipak qurti naslchilik stansiyalarida pebrina sporalaridan xoli superelita, elita tuxumlari, urug’chilik zavodlarida esa sanoatbop duragay tuxumlarni tayyorlashni yulga quyish fermer, dexkon xo’jaliklari, yakka tartibda qurt boqiladigan xonadonlarda, xattoki tuman va viloyat mikyosida turli kasalliklar, xususan, pebrinasiz qurt boqishga erishish mumkin va shu yo’sinda respublikamizda pilla xosildorligi va navdorligini keskin ko’tarish, shubxasiz, O’zbek ipagi dovrugini tiklashga xizmat qiladi.
Ipak qurtining zararkunandalari va ularga qarshi kurash chora-tadbirlari.
Ipak qurti zarakunandalaridan ari va chumolilarga qarshi kurash choralari qurtxona va ipakchilik binolaridagi ari inlarini buzish va chumoli inlarini yo’qotishdan iborat. Shu bilan birga qurt boqilayotgan sukchak va surilarning oyoqlariga salidol, avtol yoki mazut surtiladi, arilarga zaxarlangan gusht tashlash tavsiya qilinadi.
Ipak qurtlari, pillalari va urug’larni sichkon va kalamushlardan ximoyalash maqsadida sukchaklarning oyoqlariga metall soyabonlar biriktiriladi, zaxarli yemlar, kopkonlar qo’yiladi, sichkonlar inining Og’Zi maydalangan shisha aralash loy bilan suvab tashlanadi. Qurtxona va boshqa ipakchilikka tegishli binolarga xasharotxur kushlar kirishining oldi olinadi.
Terixur qo’ng’izlarga qarshi kurashda pilla tayyorlash va pillani dastlabki ishlov berish bazalari yon-atrofini toza tuzish, atrof tevarakdagi begoni utlarni yo’qotish xamda pillachilikda ishlatiladigan binolar, asbob-uskunalarni zaxarli kimyoviy dorilar bilan dezinfeksiyalash zarur. Zaxarli kimyoviy moddalar bilan ishlanganda xavfsizlik texnikasiga amal qilish tavsiya etiladi
Muxokama uchun savollar.

1. 
   Ipak qurti kasalliklaridan qaysilarini bilasiz?
   
2. 
   Bakterial kasalliklariga qaysi kasalliklar kiradi?.
   
3. 
   Virusli kasalliklarga qaysi kasalliklar kiradi?
   
4. 
   Zamburug’li kasalliklarga qaysilari kiradi?
   
5. 
   Ipak qurti kasalliklariga qarshi kurash choralari qanday olib boriladi?
   
6. 
   Ipak qurti zararkunandalaridan qaysilarini bilasiz?
   

Ipak qurti zararkunandalariga qarshi kurashishda qanday vositalardan foydalaniladi?