Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna

U Odamning ortidan qolmasdan izma-iz ergashib yurdi. Payt poylab uni 

bog‟ning o„rtasiga boshlashga va g‟oyibona tarzda man etilgan daraxtlarga 

yaqinlashtirishga urinardi. Biroq uzoq vaqt shaytonning urinishlari zoe ketdi. 

Shundan so„ng u Odamning xotinini avramoqa tushdi:

-Yur, men senga bog‟ning o„rtasidagi eng shirin olmadan uzib beraman.

-U yerdagi daraxtlardan meva yeyish ta‟qiqlanganku?-e‟tiroz bildirdi xotin. 

-Hammasi bekor gap,-davom etdi shayton. 

-Odamning aytishicha, ulardan yeganimiz kuniyoq o„lib qolar ekanmiz,-

ishonqiramay shaytonga boqdi xotin. 

-Odamga buni Xudo aytgan. Chunki o„sha olmadan yegan kishining ko„zi 

ochilib, xuddi Unga o„xshab yaxshi va yomonni ajratadigan bo„lib qoladi. Xudo 

buni o„zidan o„zgaga ravo ko„rmayapti, qizg‟anayaptida… 

Xotin taraddudlandi. Shayton buni sezdi va jur‟atga undab “yur, yur” 

degancha qo„lidan yetaklab bog‟ning o„rtasiga olib ketdi…”
Bu rivoyatni Akbarning o„z holatini taftish qilgan ruhiyati bilan qiyoslash 
mumkin: “Ey Xudoyim, bu qanday kuchki, faqat va faqat oldinga intiladi, 

aytganini qildirmaguncha qo„ymaydi, qiynaydi, qiymalaydi. U shunchalar 

qudratlimidir, aqlga maydon bermaydi, aqlni mensimaydi, tan olmaydi…”Endi 

nima bo„ladi?- bu savol keyingi vaqtlarda miyasinigina emas, butun vujudini, 

hayotini parmalab tashlagandi. Kuchdan qolayotganini, bu ketishda bora-bora 
39
Rahimov Z. “Ko‟hna dunyo” romani poetikasi. “Farg‟ona”. 2005. 59-bet. 

---

---

41

adoyi tamom bo„lishini ich-ichidan sezib turardi. Yana shuni his qilib borardiki, 

endi uning chinakamiga baxtli bo„lishi Dianaga, u bilan bog‟liq munosabatga 

bog‟liqdek tuyulardi. Ilgari aqliga hech kelmagan fikr! Nahotki shunday bo„lsa: 

insonning saodati boshqa birovga, uning senga bo„lgan tuyg‟ulariga qarab qolgan 

esa?...” Bu parchada go„yo Momo Havo Akbar, Shayton Akbarning ko„ngli, man
etilgan olma esa ishq, ya‟ni uning Dianaga bo„lgan sevgisi. Akbarning oilasi bor, 
lekin u o„zicha tahlil qiladiki, Dianani uchratmaguncha haqiqiy ishqni bilmagan va
u doim ustozi tabibdan hayotning, insoniylikning asl ma‟nisi nima ekanligini doim 
so„rab kelgan va javobsiz savol uni qiynab kelgan. Hayotning ma‟nisi uningcha
shu ishq qiyofasida kirib kelgan. U man etilgan olmadek “yangi muhabbat”ning 
jilvalariga qiziqdi. Uning oqibati haqida o„ylamadi. Inson doim g‟ayritabiiy
narsalarga, ayniqsa, man etilgan narsaga qiziqadi. Uni sinab ko„rishga intiladi. 
”Isyon va itoat” romanida yozuvchi qahramonlarning ichki dunyosi va ruhiy
holatini ko„rsatib berishga urinadi. Ichki dunyoning tasvirida esa o„ziga xos 
usullarni qo„llaydi. Asardagi voqealar xronologik izchillikda kechmaydi. Voqelik
tasviri mifologik qarashlar bilan parallel olib boriladi. Asar xuddi ikki parallel 
syujet liniyasi asosiga qurilgandek. Odam Ato va Momo Havoning qismati,
ularning avlodi bo„lgan bugungi kun insonining hayot yo„li. 
Tabib asarda o„ta bosiq, har bitta gapini ming mulohaza bilan gapiradigan
inson sifatida gavdalanadi. Kim bilan suhbatga kirishmasin yozuvchi uning nutqida 
qisqalikka va o„sha qisqalikda juda ko„p informatsiyani berishni ko„zda tutgan.
Aytmoqchi bo„lgan firklar ko„pincha yuz ifodasida, harakatlarida namoyon 
bo„ladi. Tabib tuhmat va mug‟ombirlik yo„li bilan qamalib, besh yilda uyiga qaytib
keladi, lekin xotini unga nisbatan xiyonat qilib, uning yuzini yerga qaratadi. 
Xotinidan jahli chiqqan bo`lsa-da, hech qanday janjal ko„tarmay chiqib ketadi.
Ular o„rtasidagi suhbatda ham tabibning tabiatidagi bosiqlik uning qalbida 
junbushga kelgan to„fonlarni, nafratni yengib, ularning yuzaga chiqishiga yo„l
qo„ymaydi: “U go„yo bu yerda, o„z uyida ortiqcha edi. Mana shuni his qilganda