U. Abdalov, U. Xo‘jamuratov, X. Matkarimov, X. Matyaqubov 0 ‘zbekist0n tarixi


M ovarounnahr  viloyatlariga  Somonxudot  avlodlarldan  noiblar  tayinla-



Yüklə 1,17 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə34/49
tarix01.01.2022
ölçüsü1,17 Mb.
#50780
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   49
U. Abdalov, U. Xo‘jamuratov, X. Matkarimov, X. Matyaqubov 0 ‘zbe

M ovarounnahr  viloyatlariga  Somonxudot  avlodlarldan  noiblar  tayinla- 

nishi.  Somoniylar sulolasining  hokimiyat  tepasiga  kelishi.  M ovarounnahrda so- 

moniylar  davlatining yuzaga  kelishi jarayoni  ham  IX  asr boshlariga  to ‘g ‘ri  keladi, 

Bunda ham  xalifa  M a’mun  o ‘ziga  sodiq  xizmat  qilgan  balxlik  mahalliy  hukmdor- 

lardan  Somonxudot  1  avlodlari  (uning  nabiralari)ga  M ovarounnahr  hududlarini 

boshqarish  huquqini  topshiradi.  Chunonchi,  Nuh  Samarqandga,  Ahmad  Farg‘ona- 

ga,  Yahyo  Shosh  va Ustrushonaga,  hokimlik  qiladilar.  IX  asr o ‘rtalariga kelib  Ah­

mad va uning katta o ‘g ‘li N asr M ovarounnahrning ko‘pchilik  hududlarini birlashti- 

rishga  muvaffaq  bo‘ldilar.  N asr  somoniy  (856-888)  davrida  M ovarounnahr  mav- 

qeyi  yanada  kuchayib  bordi.  Samarqand  davlat  poytaxti  edi.  Xurosonda tohiriylar 

sulolasi  ag‘darilgach  (873),  uning tarkibiga kirgan  Buxoro  yerlari  ham  somoniylar 

tasarrufiga olinadi.  N asr ukasi  Ismoilni  Buxoroga noib  etib tayinlaydi  (874)  va so­

moniylar hukmronligi  endilikda deyarli  Movarounnahrning barcha hududlariga yo- 

yiladi.  Ammo  ko‘p  o ‘tmay,  Ismoil  o ‘z  hokimiyatini  kuchaytira  borgach,  o ‘zining 

vassallik mavqeyini  tan  olmay, N asr hokimiyati  xazinasiga to ‘laydigan yillik daro- 

mad  miqdorini  keskin  kamaytiradi.  Buning  natijasida  aka-ukalar  o ‘rtasida  uzoq 

muddatli  o ‘zaro  kurash  boshlanadi.  Oqibatda  888-yilda  ular  o ‘rtasida  katta  urush 

kelib  chiqib,  unda  Ismoil  g ‘olib  bo‘ladi  va  hokimiyatni  o ‘z  q o ‘liga  oladi.  Akasi 

N asr vafotidan  so‘ng (892)  Ismoil  Somoniy M ovarounnahrning yagona hukmdori- 

ga  aylanadi.  Shu  tariqa,  Vatanimizda  davlat  mustaqilligi  qayta tiklanadi  va yuksa- 

lib  boradi.  Buxoro -   davlat poytaxti  b o iib   qoladi.  Ismoilning  893-yilda  sharqdagi 

dashtlik qabilalarga qarshi  qilgan muvaffaqiyatli yurishi,  Tarozni egallab,  katta o i -  

ja   va  asirlar  bilan  qaytishi  ham  somoniylar  qudrati  yuksakligidan  yaqqol  dalolat 

beradi.  Ismoil  Somoniy  davlati  qudratining  o ‘sib  borishidan  cho‘chigan,  uni  zaif- 

lashtirishni  va  o ‘z  ta ’sirini  qayta  tiklashni  ko‘zlagan  Bag‘dod  xalifasi  M u’tazid 

(892-902)  Xurosondagi  safforiylar hukmdori  Amr  ibn  Laysga (879-900)  Xuroson 

bilan  birga  M ovarounnahr  ustidan  hukm  yuritish  huquqi  berilgani  haqida  farmon 

chiqaradi  va  uni  Ismoilga  qarshi  gij-gijlaydi.  Bu  esa  900-  yilda  ikkala  davlat  o‘r- 

tasida  katta  urushga  sabab  bo‘ladi.  Urush  natijasi  esa  somoniylar  foydasiga  hal 

bo ‘lib,  buning  oqibatida Xuroson  yerlari  somoniylar q o i   ostiga o ‘tadi.  Shu  tariqa, 

xalq xalifalik  istebdodidan xalos  bo‘ldi.  Ismoil  Somoniy  bu hududda kechgan  uzoq 

yillik  milliy  davlatchilik  tajribasiga  tayanib,  markaziy  davlat  boshqaruvi  tizimini 

va  shunga  muvofiq  keladigan  mahalliy  idora  organlarini  vujudga  keltiradi.  Bu  ti-

26



zim  Ahmad  ibn  Ismoil  (907-914),  Nasr  ibn  Ahmad  (914-943),  Nuh  ibn  Nasr 

(943-954) davrida ham takomillashib boradi.




Yüklə 1,17 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   49




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin