U. Abdalov, U. Xo‘jamuratov, X. Matkarimov, X. Matyaqubov 0 ‘zbekist0n tarixi

Sulton  Otsizning  mustaqillik  uchun  sa’y-harakatlari.  Xorazm ning  mus­

taqil  davlat sifatida shakllanishida ko‘p  xizmat qilgan  hukmdor Qutbiddin M uham­

mad  Otsiz  (1127-1156)  bo‘ldi.  Saljuqiy  Sulton  Malikshoh  davrida  Xorazmni 

hukmdori  b o ig a n   Anushteginning  nevarasi  Otsiz  o ‘zi  tobe  b o ig a n   Saljuqiy  sul- 

tonlarining  har  bir  xatosidan  ustalik  bilan  foydalandi.  Ayyor,  diplom at  va  mohir 

sarkarda  b o ig a n   Otsiz  mustaqil  tashqi  siyosat  olib  bordi.  U  Xorazm  yerlarini  an­

cha  kengaytirib,  Sirdaryoning  quyi  oqimi  yerlarini,  M angishloqni  bosib  oladi. 

Shundan  so‘ng  u  bir  necha  bor  (1138,  1141,  1142,  1147-1148)  Sulton  Sanjarga 

qarshi  isyon  qildi  va m agiu b iy atg a uchrab,  saljuqiylarga butunlay tobe  b o iib   qol-

31

---

di.  Lekin  shunga qaramasdan,  u Xorazmni  mustaqilligi  uchun  mustahkam  asos  ya- 

rata oldi.  Sulton  Sanjam ing o'lim idan  so‘ng (1157)  saljuqiylar davlati  deyarli  yo ‘q 

b o id i  va  Xorazmni  mustaqil  davlat  sifatida  siyosat  olib  borish  uchun  keng  yo‘l 

ochildi.  M uhammad Otsizning oMimidan  so‘ng o ‘g ‘li  Elarslon taxtga o ‘tirdi.  U ota- 

siga  qaraganda  ancha  qulay  vaziyatda  davlatni  boshqardi.  Xurosondagi  voqealar- 

dan  foydalanib,  u  Kaspiy  bo‘yidagi  Dehiston  hududlarini  bosib  olishga erishdi.  El­

arslon  otasi  davrida Xorazm ning bo‘ysundirilgan ko‘chmanchi turkman va qipchoq 

qabilalari  yordamida  M ovarounnahming  ichki  ishlariga ham  tez-tez aralasha bosh­

ladi.  1158-yilda  u  katta  qo‘shin  bilan  M ovarounnahrga  bostirib  kirdi.  Bu  vaqtda 

qoraxitoylarga  vassal  bo ‘lgan  qoraxoniylar  ko‘chmanchi  qarluq  qabilalari  bilan 

jang olib  borishayotgan edi.  Elarslon qarluqlarga Buxoro va Samarqand uchun olib 

borgan janglarda yordam   berdi.  Lekin  qoraxitoylar qo‘shinlari  yordamga yetib  ke- 

lishi  bilan  Elarslon  Xorazm ga  qaytishga  majbur  bo‘ldi.  U  bir  necha  marta  Xuro- 

songa  yurish  qilgan  b o ‘lsa-da,  muvaffaqiyatga  erisha  olmadi.  1171—1172-yillarda 

qoraxitoylarning  katta  qo‘shini  Xorazmshohning  oMponini  o ‘z vaqtida to ‘lamayot- 

ganligini  bahona  qilib  Xorazm  ustiga  yurish  qildi.  Elarslonning  buyrug‘i  bilan 

Sirdaryodagi  katta  to ‘g ‘on  buzib  tashlandi  va  katta  maydon  suvga  bostiriladi.  Bu 

qoraxitoylar  qo‘shini  yurishini  qiyinlashtirdi  va  Xorazmning  poytaxti  Gurganch 

(Urganch)ni talon-taroj  qilishdan saqlab qoldi.

Lekin  qoraxitoylarning  bu  bosqini  davrida  Elarslon  vafot  etdi.  Undan  keyin 

Xorazm  taxtini  uning  kichik  o ‘g ‘li  Sultonshoh  egallaydi.  Sulton  Takash  faoliyati