U. Abdalov, U. Xo‘jamuratov, X. Matkarimov, X. Matyaqubov 0 ‘zbekist0n tarixi

Turk  xoqonligi  davrida  m am lakat  boshqaruv  usuli.  Xoqon  -   davlat 

boshlig‘i.  Zodagonlar  kengashi -  qurultoy.  Mustaqil  hokimliklar.  Butun  salta- 

nat ustidan oliy hukmronlikni  xoqon  olib borgan.  Bu lavozim merosiy boMgan.  X i­

toy  manbalariga  ko‘ra,  ota  doimo  o ‘z  o'gMiga  taxtni  qoldiravermay,  balki  undan 

kattaroq turgan  qarindoshlarini  qoldirishi  lozim  boMgan.  Bundan tashqari,  shunday 

hollar  ham  bo‘lganki,  taxt  sohibini  “urug‘  oqsoqollari”  tayinlagan.  X itoy  manba­

lariga ko‘ra,  turkiylar xonni  taxtga o ‘tqazishda maxsus  marosim o ‘tkazganlar,  ya’- 

ni,  amaldorlar  boMajak  xonni  kigizga o ‘tqazib,  quyosh yurishi  bo‘ylab  9  marotaba 

aylantirganlar,  ishtirokchilar ularni  qutlab turgan.  Keyin  xonni  otga o ‘tkazib,  bo‘y- 

niga  ipak  mato  bog‘laganlar.  Keyin  undan  so‘raganlar:  “Siz  necha  yil  xon  boM- 

moqchisiz?  U  necha yil  xon  boMishini  aytgan,  shu  muddat tugagandan  keyin taxt- 

dan  ketgan.  Xoqondan  keyingi  shaxs  yabg‘u  (bahodir)  davlatdagi  birinchi  amal- 

dor  (vazir)  vazifasida bo‘lgan  (masalan,  Istemi  yabg‘u).  Ammo  yabg'u  taxtga  me-

14

---

rosxo‘rlik  qila  olmas  edi.  Taxt  m erosxo'ri  tegin  (shahzoda)  deb  yuritilgan.  Tegin 

taxtga da’vogar  shaxs  b o ig a n .  Shod  unvoni  tuman  va viloyat  hokimligidagi  shah- 

zodalarga  berilgan.  Shahzodalar  bilan  qondosh  b o im asa,  unday  odam ga  shod  un­

voni  berilmagan.  Xitoy  manbalarining  birida  shunday  deyiladi:  “Oliy  martabalar 

orasida  eng  ulug'i  Shexu  (jabg‘u,  yabg‘u),  keyin  Dele  (Tegin),  uchinchisi  esa  Si- 

lifa,  to ‘rtinchisi  Tumaofa  (qolgan),  kichiqroq  darajasidagi  mansablarda  20  kishi 

band;  ulaming  hammalari  mansablari  merosiydir...  q o ‘riqchilami  esa  Fuli  (ya’ni 

bo‘ri) deb ataydilar”.