U. T. Berdiev

23.4§. Sinxron generatorning reaktiv quvvatini rostlash va U-simon xarakteristikalari
Kuchlanish U  const, f₁  const va quvvat P = const bo‘lganda stator toki I₁ ning qo‘zg‘atish toki I_qo’z ga bog‘liqligini, ya’ni I₁ = (I_qo’z) – sinxron mashinaning U-simon xarakteristikalari deyiladi.
Q uyida elektr tarmog‘i bilan parallel ulangan ayon bo’lmagan qutbli SG ning salt ishlash ( ya’ni P  0) rejimini ko‘rib chiqamiz. Generatorni tarmoqqa ulagandan so‘ngra uning EYuK E₀ tarmoq kuchlanishi U_t bilan muvozanatlashadi, ularning yig‘indisi esa bo‘ladi (22.4,a-rasm). Bu holda yakor zanjiridagi tok ham nolga teng bo‘ladi, ya’ni salt ishlaydi. Agar mashinaning qo‘zg‘atish toki oshirilsa (o‘ta qo‘zg‘atishda), E₀ oshadi va bo‘ladi. Natijada yakor zanjirida I₁ tok hosil bo‘ladi (22.4,b-rasm), bu tokning vektori EYuK vektori E₀ dan 90 ga orqada qoladi. Bunda elektromagnit quvvatning aktiv tashkil etuvchi si E₀I cos  0 bo‘ladi va generator faqat reaktiv quvvat ishlab chiqaradi va uni tarmoqqa beradi. Agar qo‘zg‘atish tokining qiymati oshirilsa reaktiv quvvatning qiymati oshadi, natijada EYuK E₀ ham ortadi. Agar E₀ = U_T bo‘lgan holda (22.4,s-rasm) qo‘zg‘atish toki kamaytirilganda EYuK E₀ ham kamayadi. Bu holda sinxron mashina chala qo‘zg‘atishli rejimda ishlaydi va teskari yo‘nalishdagi kuchlanishlar farqi vujudga keladi. Shu sababli yakor toki I₁ kuchlanish U dan 90 ga orqada qolib, EYuK E₀ dan esa   90 oldinda keladi. Natijada reaktiv quvvat o‘zining yo‘nalishini o‘zgartirib, tarmoqdan generatorga uzatiladi. Qo‘zg‘atish tokining keyingi kamaytirilgan qiymatlarida esa yakor toki I₁ ortadi.

Shunday qilib, qo‘zg‘atish tokining o‘zgarishi, reaktiv quvvatning o‘zgarishiga olib keladi. O’ta qo‘zg‘atish holatida ishlayotgan generator orqada qoluvchi tok, chala qo‘zg‘atish holatida esa oldinda keluvchi tok bilan ishlar ekan. 22.4,d-rasmda I₁  f (I_qo’z) bog‘liqlik, ya’ni U-simon xarakteristikalari ko‘rsatilgan. Yuklanish rejimda U-simon xarakteristikalaridagi yakor tokining minimum qiymati cos 1 ga to‘g‘ri keladi. Generatorning tarmoqqa berayotgan aktiv quvvati P ortishi bilan U-simon xarakteristika oldingi aktiv quvvatda olingan mazkur xarakteristikadan yuqoriroqda joylasha boradi (22.4-rasm), chunki aktiv quvvatning ortishi stator tokining aktiv tashkil etuvchisini oshiradi. Bunda yakor tokining minimum nuqtalari (cos=1) o‘ngga tomon siljiydi. Bunga sabab, aktiv quvvatning ortishi bilan stator toki aktiv tashkil etuvchisi I_1a ning ortishi tufayli statordagi I_1ax_sn kuchlanish pasayishi ham ortadi. Tarmoq kuchlanish U_T  const bo‘lganligidan yoki oshayotgan I_ax_sn kuchlanish pasayishini qoplash uchun qo‘zg‘atish tokini oshirib EYuK E₀ ni ham ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi, chunki E₀= U₁+ jI_1ax_sn .