U. T. Berdiev

G‘altak o‘ramining EYuK. Agar g‘altak o‘ramlari bir-biridan qutb bo‘linmasiga teng (y = ) bo‘lgan masofadagi pazlarda joylashgan o‘tkazgichlardan yasalgan bo‘lsa, ulardagi EYuK lar o‘zaro 180 ga siljigan bo‘ladi, chunki o‘ramning aktiv tomonlari (o‘tkazgichlari) qarshi ulangan, ya’ni chap tomondagi o‘tkazgichning oxiri o‘ng tomondagi o‘tkazgich oxiri bilan birlashtirilgan (10.13,a-rasm).

Shu sababli o‘ramning EYuK (E_or.1) o‘tkazgichlardagi EYuKlarning geometrik (vektor) ayirmasiga teng bo‘ladi (10.13,b-rasm). Bu vektor diagrammadan ko‘rinishicha, chulg‘am qadami diametral (y = ) bo‘lganda o‘tkazgichlar EYuK larining geometrik ayirmasi (E_or.1(d) – o‘ram EYuK) ularning arifmetik yig‘indisiga teng bo‘ladi, ya’ni

E_or.1(d)= 2 E_otk.1= 4,44 f Ф_1. (10.15)
Chulg‘am qadami qisqartirilgan (y  ) bo‘lganda o‘tkazgichlar EYuK larining geometrik ayirmasi (E_or.1(qis) – o‘ram EYuK), chulg‘am qadami diametral bo‘lgandagi ularning arifmetik yig‘indisidan kichik (E_or.1(qis)  E_or.1(d)) bo‘ladi:
E_or.1(qis) = 2 E_otk.1 sin(/2) = 4,44 f Ф_1 k_qis.1, (10.16)
bu yerda k_qis.1= sin( / 2) (10.17)
– chulg‘am qisqartirish koeffitsientining 1-garmonikasi;
 = (y /) – chulg‘amning nisbiy qadami.
Qisqartirish koeffitsienti -garmonika uchun quyidagicha yoziladi:
k_qis. = sin( / 2). (10.18)
O‘ramlar soni w_s bo‘lgan stator chulg‘ami seksiyasi (g‘altagi)da hosil bo‘ladigan EYuK ning qiymati quyidagiga teng bo‘ladi:
E_s.1(qis) = w_s E_or.1(qis) = 4,44 f Ф_1 w_s  k_qis.1 (10.19)
G‘altaklar guruhining EYuK. Agar g‘altaklar guruhidagi barcha seksiyalar bir-biridan chulg‘am qadami y =  masofada joylashgan ikkita pazga to‘plansa, u holda EYuK lar faza jihatdan mos tushar, barcha seksiyalar guruhining EYuK esa, shu guruhni hosil qiluvchi seksiyalar EYuK larining arifmetik yig‘indisiga teng bo‘lar edi 10.13,a-rasm). Lekin, amalda statorlarning taqsimlangan holdagi, ya’ni g‘altaklar guruhi qo‘shni pazlarda joylashgan q ta bir xil g‘altak (seksiya)laridan (10.14,a-rasm) tashkil topgan chulg‘ami ishlatiladi. Ularda har qaysi g‘altaklar guruhidagi seksiyalarning aktiv tomonlari har bitta qutb ostidagi q  1 pazni egallaydi. Shuning uchun g‘altaklar guruhining seksiyalarida hosil bo‘ladigan EYuK lar faza jihatdan bir-biriga nisbatan qo‘shni pazlar orasidagi _e burchakka siljigan bo‘ladi (10.14,b-rasm).
Seksiyalar guruhining hamma seksiyalari o‘zaro ketma-ket ulanganligi sababli seksiyalar guruhining EYuK lari yig‘indisi E_g1 alohida seksiyalar EYuK larining geometrik yig‘indisi (E_g.1= E_s.1(qis))ga teng bo‘ladi (10.14,b-rasm). Bu yig‘indi chulg‘am diametral qadamli bo‘lgandagi ularning arifmetik yig‘indisi (E_g1(d) = q E_s.1(d) )dan kichik bo‘ladi. Bu EYuK larning nisbati:
k_{t 1}= E_g1 / E_g1(d) = sin(q_e /2)/[q sin(_e /2)] , (10.20)
– chulg‘am taqsimlanish koeffitsientining 1-garmonikasi deyiladi.

Taqsimlanish koeffitsienti -garmonika uchun quyidagicha yoziladi:

k_{t =} sin(q_e /2) / [q sin(_e / 2)] . (10.21)
Seksiyalar guruhining EYuK E_g1 quyidagi formula bilan aniqlanadi:
E_g1= q E_s.1 k_t.1 = 4,44 f Ф₁w_s  q k_qis.1 k_t.1. (10.22)