U. T. Berdiev

Yakor zanjiriga ketma-ket ulangan qarshilikni o‘zgartirish yo‘li bilan aylanish chastotasini rostlash. Bu holda yakorga beriladigan kuchlanish (U_a) reostatdagi kuchlanish pasayishi tufayli kamayadi. EYuK lar muvozanat tenglamasiga:
U_a− I_aR_a= E_a (30.26)
asosan, yakor zanjiridagi kuchlanish pasayishi I_aR_a yakor chulg‘amining EYuK E_a ni kamaytiradi. Magnit oqimining qiymati Ф = const bo‘lganda bu EYuK ning kamayishi aylanish chastotasi n ning kamayishi hisobiga sodir bo‘ladi. Biz tahlil qilib chiqqan usul bilan aylanish chastotasini kamayish tomonga keng ko‘lamda o‘zgartirish mumkin, lekin yakor zanjiriga ulangan rostlash reostatida energiya isroflari katta bo‘lib, bu esa FIK ning kamayishiga olib keladi. O‘TM validan olinayotgan foydali (mexanik) quvvat, burchak aylanish chastota  ga bog‘liq bo‘ladi: P₂= M². Foydali moment M₂  M_yu=const bo‘lganda FIK quyidagi mutanosiblikka ega bo‘ladi:
η = P₂/P₁ = M²ω/(U_aI_a) ≡ ω ≡ n . (30.27)
Bundan, FIK  aylanish chastotasi n ga to‘g‘ri mutanosibda bo‘lar ekan, demak, aylanish chastotasi kamaygan sari, FIK  ham shuncha kam bo‘lar ekan, degan xulosa kelib chiqadi. Shu sababdan yakor zanjiriga qarshilik ulash yo‘li bilan aylanish chastotani rostlash usuli tejamli bo‘lmaydi va bu usul amalda kam qo‘llaniladi (masalan, elektr mikromotorlarida).
Yakor zanjirining uchlaridagi kuchlanishni o‘zgartirish yo‘li bilan motorning aylanish chastotasini rostlash. (30.12) tenglamaga asosan, O‘TM larining aylanish chastotasi n taxminan unga berilayotgan kuchlanish U ga to‘g‘ri mutanosib ravishda o‘zgaradi, deyish mumkin. Odatda, O‘TM larining normal ish rejimi nominal kuchlanish U_N da kechib, uni kuchlanishning U > U_N qiymatlarida ishlatish mumkin emas. Shu sababli ko‘rilayotgan aylanish chastotani rostlash usuli kuchlanishning U< U_N qiymatlarida o‘zgartirishga imkon beradi. Bu usulni amalga oshirish uchun O‘TM mustaqil O‘T manbai (masalan, O‘T generatori)dan ta’minlanishi lozim bo‘ladi. Bunday tizimga generator-motor (G-M) tizimi deyiladi. Generator esa birorta boshqa O‘TM bilan aylantiriladi. (G-M) tizimi murakkab, uning tannarxi qimmat va energiya uch karra o‘zgartirilganligi tufayli bu tizimning FIK nisbatan kam (taxminan 0,60,7) bo‘lganligidan, so‘nggi vaqtlarda O‘T generatori o‘rniga boshqariladigan to‘g’rilagich (BT) qo‘llanilib, masalan, prokat stanlarda BT-M tizimi ishlatilmoqda.
Parallel qo‘zg‘atishli motorga beriladigan kuchlanishning har xil o‘zgarmas (U=const) qiymatlaridagi uning tezlik xarakteristikalari − n =f(I_a) abssissalar o‘qiga parallel bo‘lgan to‘g‘ri chiziqlardan iborat bo‘ladi.