Üç dağ qoynunda yatan Tarovlum Kitab, dünyasını dəyişmiş tarovluların
Yüklə 7,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
S ə rh ə dl ə ri: K ə nd q ə rbd ə n, daha doğrusu, k ə m ə r ə l ə r da şı deyil ə n yerd ə n Erm ənistanın Zeyv ə k ə ndi üç kilometr iki yüz metr, şimaldan (Sarı yoxuşla) Çardaxlı k ə ndi il ə üç kilometr iki yüz metr, Şimal i şə rqd ə n (Q ə r ə d ə d ə r ə si il ə ) Xudular k ə ndi il ə iki kilometr üç yüz metr, Şə rqd ə n Qu- bad lı rayon m ə rk ə zi il ə bir kilometr, c ə nub şə rqd ə n D ə mir- çilə r k ə ndi il ə (Qara quzeyl ə ) bir kilometr yarım , c ə nubi şə rqd ə n Aşağı Xocamsahlı k ə ndi il ə (Ağbellə r düzü) iki ki- lometr d ö rd yüz metr, c ə nubdan Yuxarı Xocamsahlı k ə ndi il ə (Su daşları deyil ə n yerl ə ) iki kilometr altı yüz metr s ə r- h ə d ə malikdir. İqlimi: Dağlıq ə razid ə yerl əşə n k ə ndin iqlimi müla yim- dir. Normadan artıq y ağıntı ə sas ə n yaz v ə pa yız aylar ı nda müşahidə edilir. Tarovluda n əmişlik müşa hid ə olunmur. Payız gir ə rk ə n aran zonası il ə müqayisə d ə burada hava- lar daha da tez soyuyur. Yaz, payız v ə qış ayları nda K ə rt da ğı , K ə sp ə r yeri v ə Şüş dağa çiskinli duman (ona kor- duman da deyirl ə r) çökür. Kiçik Qafqaz dağlarından soyuq hava kütlə si k ə nd ə razisin ə daxil olur. Soyuq hava kütlə si qarın uzun müddə t yerd ə qalmasına s ə b ə b olur. K ə ndin K ə priyal, Taxtayeri, Tirişin quzeyi ilin üç - dörd ayı don v ə - ziyy ə td ə qalır. Yaz aylarında intensiv şə kild ə yağan ya- ğışlar ə sas ə n «Qızılqaya» -dan, «Ayıölə n d ə r ə si- » nd ə n, «Gö d ə kd ə r ə» -d ə n, «Şüş» - dağda n axan sular b ə z ə n o q ə - d ə r güclü olardı ki, q ə fil g ə l ə n sel h ə y ə tyani sah ə l ə rin çə - p ə rl ə rini, h ə tta ə halinin mal qarasını da apa rardı. El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 34 Yaşlıların dediyin ə gö r ə Tarovlu k ə ndinin yaranma sı Taro adında kişi v ə onun qardaşları Alo v ə Yalonun adı il ə bağlıdır . 1578-1590- cı ill ə rd ə baş vermiş S ə f ə vi- Osmanlı müharibə l ə ri zamanı , Az ərbaycanın ə ks ə r ə razil ə ri kimi, bütün Arazboyu bölgə l ə r, o cümlə d ə n Z ə ng ə zur müvə q- q ə ti olaraq Osmanlı imperiyasının ə lin ə keçdi. Osmanlı sul tanı IІI - Muradın (1574-1595) 1579-cu il 13 aprel tarixli f ə rman ı il ə Diyarb ə kir v ə Yuxarı D ə cl ə çayı boyundan b ə zi mü s ə lman- kürd ail ə l ə ri İbrahim ağanın r ə hb ə rliyi altında köçürə r ə k Z ə ng ə zurda yerl əşdir di. Zaman keçdikcə köçü - rü l ə n kürd n ə sill ə ri dil v ə m əişə t yaxınlığı s ə b ə bind ə n yerli müsə lman türk ə hali il ə qaynayıb–qarış araq Az ə rbaycan xalqının t ə rkibin ə daxil oldu. Tarovlu v ə onun ə traf ı nda yerl əşə n yaşayış m ə nt ə q ə l ə ri, eyni zamanda irsi qohum- luq ə laq ə l ə rin ə malik olan k ə ndl ə r, böyü k ehtimalla dem ə k olar ki, kürd ə silli Az ə rbaycan v ə t əndaşlarıdır . K ə ndin yaranma tarixi t ə xmin ə n XVIII ə srin ortaların a t əsadüf edir. Taro kişi v ə onun qardaşları indiki Teymur Müskanlı k ə ndi ətrafında yerl əşə n Daştə p ə k ə ndinin m ə x- sus olduğu b ə yi il ə mübahisə n ə tic ə sind ə bu k ə ndi t ə rk ed ə r ə k indiki Tarovlu k ə ndinin əsasını qoymuş dular. Daş - t ə p ə k ə ndi b ə y ə m ə xsus olan torpaqlarda yerl əşdiyində n, vergil ə r b ə yin naibl ə ri t ə r ə find ə n toplanırdı. Artırılan vergi- l ə r ə halini var-yoxdan çıxarır , onların narazılıqlarını artı - rırdı. Öz naibl ə ri il ə Daştə p ə y ə g ə l ə n b ə y vergil ə ri azalt- ma yacağını, narazıları n c əzalandırılacağını bildirir. K ə nd camaatı Taro v ə onun qardaşlarının r ə hb ə rliyi altında b ə yi v ə onun naibl ə rini döyü rl ə r.N ə tic ə d ə onlar Daştə p ə k ə ndi- ni t ə rk ed ə r ə k yeni yaşayış m ə sk ə ninin əsasını qoyurlar. Dağlıq landşafa malik olaraq h ə r t ə r ə fd ə n meşə il ə ə hat ə olunmu ş bu ə razinin seçilmə si xarici düşmə n hücum la- rından müdafiə m ə qs ə di daşıyırdı. ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 35 H azırki Tarovlu k ə ndi il ə rayonun Teymur Müskanlı , Ə liqulu uşağı v ə Xıdırlı k ə ndl ə ri a rasında qohumluq ə laq ə - l ə ri mövcuddur. Teymur Müskanlı k ə ndind ə n olan Atayev- l ə r n ə sli il ə Tarovlular arasına olan q ə dim qohumluluq ə la- q ə l ə ri bugünə d ə k davam edir... K ə nd indiki Qubadlı rayo- nu ə razisind ə yerl əşə n K ə rt dağı , Şüş dağı və Alaquş dağı birl əşmə sinin ə t ə yind ə yerl əşir. Qeyd etdiyimiz kimi, ə v- v ə ll ə r k ə ndin adı Taro kişini n adı il ə bağlı « Tar oğlu» ol- muş dur, sovetl ə r dönə mind ə Az ə rbaycanda bütün soyad- lara « ov » şəkilçisi ə lav ə edilm ə si il ə ə laq ə dar olaraq Tar- oğ lu k ə ndinin adını da « ov » -l aşdırarq « Tarovlu » kimi for- mala şdırmışlar. Taro kişi v ə onun qardaşları bir dam al tın - da k ə ndin əsasını qoyaraq bu m ə kanda yaşamaq q ə ra rı - na g ə lirl ə r. Zaman keçdikcə k ə ndin əsasını qoyan n ə sil il ə qohumluq ə laq ə l ə rin ə malik olan dig ə r yerl ə rd ə ya şayan n ə sil nümayə nd ə l ə ri Tarovluya g ə l ə r ə k burada m ə skun- laşmış lar. M ə s ə l ə n, Yuxarı Müskanlıdan M əşə dih ə s ə n Ta- rovluya p ə nah g ə tirir v ə onun oğlu İbrahim Q ədimalı ki şi - nin qızı Ə z ə tl ə ail ə qurur. Sonralar Naxçıvanın Xoy adla- nan yaşayış m ə sk ə nind ə n Zamanlar n ə slinin nümayə nd ə - si, Qubadlı rayonun Q ə zyan k ə ndind ə n Ə hm ə dil ə r n ə slin ə m ə nsub olan M ə mm ə dk ə rim kişi Tarovluya g əlmişdilə r. İndiki Ağa çayından v ə Şıxın bulağından ayrılan arx Xan ə y ə , M əşə di Abbas çalasından , N əbiöldürə n daşdan , Yal yu xarı, Bilgar, Şüş dağ ə t ə yind ə n, Ə hm ədalı ya lın dan ke çə r ə k Ə rik ağacı , Göydöş, Ağbellə r, Haça v ə Korja lanlı k ə ndl ə rin ə axırdı. Bu arx əkinçiliyin v ə heyvandarlığın inki- şafında mühüm rol oynayırdı . K ə ndin h ə r t ə r ə fi sıx meşə il ə ə hat ə olunmuşdur. Meşə d ə palıd, v ə l ə s, v ə n, ağ caqa- yın ağacları il ə b ə rab ə r meyv ə ağacları zoğal , ə zgil, ar- mud, alma, qaragil ə nin h ə r iki növü (qara v ə qırmızı), şil - lan, meşə v ə biçə n ə k, böyürtk an kolları il ə z ə ngindir. El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 36 ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 37 K ə nd ə razisi c ə viz, ağ tut, gilas v ə başqa meyv ə ağacları il ə z ə ngin idi. K ə ndin bir neçə sah ə sind ə nadir ağaclardan olan saq qızağacı dağdağan , zinc ağacı (bu ağacın budaq- la rını , kötüklə rini ə zib gec ə vaxtı çıraq ə v ə zi işlə d ə rdil ə r), tu bulğan kolu (bu kolun çubuğunun q ə rib ə liyi onda idi ki, h ə min çubuqla heyvanın v ə insanın çılpaq b ə d ə nin ə vur- duqda ifrazatla b ə rab ə r qan da g ə lirdi), qara dovşan alma kolları (bu kollardan t ə mizlik m ə qs ə dil ə çalğu bağlanırdı) v ə ağyarpaqlı daşarmudu ağacları bitir. Bunlar da uzun ömürlü ağaclar sırasına daxildirl ə r. Tarovlular ın ə sas m əşğuliyyə ti əkinçilik , qoyunçuluq v ə maldarlıq idi. İn diki Erm ənistanın ə razisind ə Z ə ng ə zur dağları ə t ə yind ə olan Qanbeld ə , Ağadə r ə sind ə sonralar is ə Soflu yaşayış m ə nt ə q ə si yaxınlığında Tarovlu yurdları ol muşdur. Zaman-zaman k ə nd formalaşdıqca adsız ə razi- l ə r ə müxtə lif r ə vay ə tl ə r il ə ə laq ə dar olaraq ata-baba ları - mız aşağıdakı yer adlarını vermişdilə r: Sudaşları, K ə m ə - r ə l ə r, Xoruzpiri, Qarameşə , Xeyrat c ə vizi, Çayzə mi, V ə li- düzü, Şillanlı, Yolarası, Darıyeri, İbişin yeri, Alırzayeri, Ey- vazyeri, Quyubulağ, K ərtdağı, Qaraqaya, Göydöş, Ağ bel- l ə r, Qarad ə r ə , Gödə kd ə r ə , Çaladaşlar, K əpriyal,Yalyuxarı, Pişik d ə r ə si, M ə sd ə r, K ə sp ə ryer, Qızılqaya, Ayıölə n, Bil- gar, Alaquşdağı, Taxtayeri, Cindaşları, V ə n, Ə hm ədalı ya- lı, Tanrıverdi d ə r ə si v ə .s El şad Eyvazov_____________________ ______________________ 38 K ə ndin maddi m ə d ə niyy ə t abid ə l ə ri Q ə dim Q ə biri stanlıq Tarovlu k ə ndinin ilk q ə biris- tanlığı Saqqızlı qaya adlanan t ə p ə nin ə t ə yind ə , Aşağı Xo- cam saxlıya ged ə n yolun k ə - na rında yerl əşirdi. Q ə biristan- lığın yaranma tarixi XVIII ə srin orta larına t əsadüf edilir. Q ə - dim q əbirüstü yazılardan bu m ə lum olur. Yazı lar, mü s ə l- man ad ə tin ə uyğun olaraq ə r ə b dilind ə h ə kk edilmiş dir. Q ə bi- ri stanlıq keçmişimizi t ə sdiq etm ə kl ə yanaşı ulu tariximiz- d ə n x ə b ə r verir. Q ə biris tanlıq zaman-zaman yaddaş lardan silinir , ö z gör k ə mini itirir v ə h ə min ə razid ə ə kin apa rılmasa da qaratikan kolluğuna çevrilmişdir. K ə ndin ikinci q ə biris- tan lığı “Saqqızlı” qayanın qə rbind ə yerl əşir. İ nanc yerl ə ri Ağya l, Mirk ə rim ağa m əzarı, K ə rb əlayı M ə h ə mm ə d oca- ğı t arovluların dini inanc yeri olmuşdur. Yaşlı n ə slin dediyi- n ə görə köç vaxtı qonşu rayonlardan birinin adamları yay- laqdan g ə l ə rk ə n seyidl ə rd ə n biri r ə hm ə t ə getmiş v ə Ağ yal (keçmiş D ə v ə kar vanı yolu k ə na rında ), deyil ə n yerd ə d ə fn ol muşdur. Sonralar onun m ə za rı tarovlula rın inanc yerin ə çev ril mişdir. Q ə biristan lıq da özünə yer alan Mirk ə rim ağa m əzarı da, (Mirk ə rim ağanın d ə fn olunduğu yerdir), inanc yerl ə rind ə n idi. Tarovlular inanc yerl ə rin ə ged ə r ə k qurban- lar k ə sir, n ə zir qoyur, niyy ə tl ə r edirdil ə r. K ə rb ə la yı M ə - ___________________ ________Üç dağ qoynunda yatan T arovlum 39 h ə mm ə d oc ağı k ə ndin m ə rk ə zind ə yerl əşir di. İnanc yeri- nin yanında su quyusu vardı . K ə ndd ə olan quyularda su qurudu ğu halda bu quyunun suyu qurumurdu. Dini inanc yerl ə ri h ə r bir tarovlu üçün son d ə r ə c ə müqə dd ə s sayılırdı. Mirk əri ağanın mə za rı ikinci qəbiristanlığında yerləşir. R ə vay ə t ə görə K ə rb əlayı M ə h ə mm ə d ocağına ilan vur- muş canlı g ə l ə rdis ə şə fa tapardı. K ə rb əlayı M ə h ə mm ə din v ə siyy ə tin ə ə sas ə n onu qonşu X ə l ə c k ə ndind ə ki m ə zar lı - ğın Seyidl ə r uyuduğu ə razid ə d ə fn etmişlə r. Hal- hazırda Tarovlu k ə ndind ə n Hacı M ə h ə mm ə d Bayram oğlu v ə onun xanımı Azad ə müə llim ə , Hacı İbrahim M ə h ə mm ə d oğ lu, Hacı X ə lil Bayram oğlu, Hacı Rahib Talıb oğlu , Hacı M ə zahir Talıb oğlu , Hacı Fuad Edil oğlu , Hacı Rövşə n Mür s ə l oğlu h ə cc ziyar ə tin ə g ə d ə r ə k müqə dd ə s Hac ı adı - nı qazanıblar. Yüklə 7,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|