Учебное пособие по курсу "Электрические измерения и инструменты" написано по типовой программе разработанной на основе Государственных

Nazorat savollari 
1.
O‘lchash deb nimaga aytiladi va u haqida nimalarni bilasiz ? 
2.
O‘lchash jarayoni va usuli haqida nimalarni bilasiz ? 
3.
Dinamik o‘lchashlarga qanday kattaliklarni o‘lchashlar kiradi? 

---

21 
4.
O‘lchash asboblarining klassifikatsiyasini ayting ? 
5.
Turli tizimdagi o‘lchash asboblari haqida nimalarni bilasiz ? 
6.
Elektr kattaliklarni o‘lchashda qo‘llanadigan Davlat standartlari. 
7.
Magnit kattaliklarni o‘lchashda qo‘llanadigan Davlat standartlari. 
8.
Suv xo‘jaligida metrologiyaga doir qanday masalalar qaraladi ? 
 
3-bob. Elektrodinamik, ferrodinamik, elektrostatik mexanizmlar va 
o‘lchash asboblari. 
3.1. Magnitoelektrik o‘lchash asboblari. 
Magnitoelektrik o‘lchash asbobi(3.1-rasm) 1-doimiy magnit; 2-magnit qutb 
uchliklari; 3-o‘zak; 4-chulg‘am (qo‘zg‘aluvchan ramka); 5, 6-o‘q; 7, 8-spiralsimon 
prujinalar; 9-strelka; 10-posongilardan tuzilgan. 
3.1-rasm. Magnitoelektrik o‘lchash asbobi. 
Ramkadan o‘tayotgan tok bilan doimiy magnit maydonining o‘zaro ta’sirida 
ramkani harakatga keltiruvchi juft kuch 
F=BIlw
hosil bo‘ladi. Ifodadagi 
V
-qutb 
uchliklari va silindrsimon o‘zak oralig‘idagi magnit induksiyasi; 
w
-ramkaning 
o‘ramlar soni; 
l
- magnit maydonida joylashgan ramka faol qismining uzunligi; 
I
-
ramkadan o‘tadigan tok. Bu kuchlarning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasiga binoan 
topiladi va ular hosil qilgan aylantiruvchi moment quyidagicha ifodalanadi: 
,
2
2
I
w
s
B
w
b
l
I
B
b
F
b
F
M












(3.1) 
bu yerda 
b
-ramkaning kengligi; 
s
-ramkaning yuzasi. 

---

22 
Aylantiruvchi moment ta’sirida ramka o‘q atrofida aylanganida spiral 
prujinalar buralib teskari ta’sir etuvchi moment 
M

–hosil qiladi.
,
W
М





(3.2)
bu yerda 
W
-solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment bo‘lib, spiral 
prujinaning materiali va o‘lchamlariga bog‘liq; 

 
- ramkaning burilish burchagi 
(asbob ko‘rsatkichining shkala bo‘ylab surilishini ko‘rsatadigan burchak yoki 
bo‘laklar soni.) 
Ramkaga ta’sir etayotgan ikki moment (aylantiruvchi va teskari ta’sir 
etuvchi) o‘zaro tenglashganda (
M=M

) ramka harakatdan to‘xtab, muvozanat 
holatida bo‘ladi (yoki bu holatni asbob qo‘zg‘aluvchan qismining turg‘un 
muvozanat holati deyilali) 

W
BswI

, (3.3) 
bundan
I
W
Bsw


(3.4) 
Oxirgi ifoda magnitoelektrik o‘lchash asboblarining shkala tenglamasi deb 
ataladi. Agar magnit induksiyasi 
B
ni, ramkaning yuzasi 
S
ni, uning o‘ramlar soni 
w
va solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment 
W
larning o‘zgarmasligini
hisobga olib, 
Bsw/W=S
I
desak, u holda 
S
I
ni o‘lchash mexanizmini tok bo‘yicha 
sezgirligi deyiladi, ya’ni
S
I
=const.
Shuni hisobga olib, (3.4) ni quyidagicha yozish mumkin: 

α
= S
I
I, 

(3.5) 
ya’ni ramkaning burilish burchagi 
α
o‘lchanadigan tokning qiymatiga to‘g‘ri 
proportsional, bundan chiqadiki, tokning yo‘nalishi o‘zgarsa, 
α
ning ham 
yo‘nalishi o‘zgaradi. Shu sababli magnitoelektrik o‘lchash asboblari o‘zgarmas tok 
zanjirida ishlatiladi va ularning shkalasi bir tekis darajalanadi.
Magnitoelektrik o‘lchash mexanizmlari ampermetr, voltmetr, ommetr va 
galvanometrlar sifatida ishlatiladi.

---

23